کاظم نصرتی؛ فروزان احمدی؛ علی اکبر نظری سامانی؛ محمد رضا ثروتی
چکیده
پدیدة فرسایش خاک از مخربترین پدیدههایی است که موجب خسارتهای فراوان در بسیاری از مناطق میشود. از طرفی، کارایی هرچه بیشتر پروژههای حفاظتِ خاک مستلزم آگاهبودن از اطلاعاتِ تغییرات زمانی و مکانی رسوبات تولیدی در یک آبخیز است. با توجه به اینکه بخش اعظم رسوبهای خروجی از یک حوضه طی وقایع زمانی سیلابی انجام میشود، تمرکز بر ...
بیشتر
پدیدة فرسایش خاک از مخربترین پدیدههایی است که موجب خسارتهای فراوان در بسیاری از مناطق میشود. از طرفی، کارایی هرچه بیشتر پروژههای حفاظتِ خاک مستلزم آگاهبودن از اطلاعاتِ تغییرات زمانی و مکانی رسوبات تولیدی در یک آبخیز است. با توجه به اینکه بخش اعظم رسوبهای خروجی از یک حوضه طی وقایع زمانی سیلابی انجام میشود، تمرکز بر منشأیابی رسوبات حملشده به هنگامِ سیلاب، اعم از بار معلق یا کف، در طراحی نوع عملیات حفاظت خاک بسیار مؤثر است. در این بررسی با تفکیک منابع رسوب در قالب کاربریهای مختلف اراضی و واحدهای سنگشناسی و با بهرهگیری از روش منشأیابی رسوب سهم هر یک از منابع رسوب در تولید رسوب حوضة آبخیز طالقانی تعیین شد. بدین منظور، در این مطالعه، 39 نمونه خاک از منابع مختلف در سطح حوضه و 19 نمونه از رسوب تولیدی حوضه (شامل 11 نمونه از رسوبات کف بستر و 8 نمونه از رواناب خروجی حوضه) برداشت شد. یازده عنصر (Fe، Mn، Mg، Zn، Cu، K، Na، P، N، C و Ca) ردیابهای اولیه در نظر گرفته شد. پس از اندازهگیری غلظت ردیابها، با استفاده از آنالیز آماری و تجزیة تابع تشخیص، ردیابهایِ Zn، C، Mg وCa به عنوان ترکیب بهینه برای منشأیابی و تفکیک کاربریهای اراضی انتخاب شدند؛ در حالی که هیچ ردیابی برای تفکیک واحدهای سنگشناسی از یکدیگر شناسایی نشد. ناتوانی در تفکیک واحدهای سنگشناسی از یک سو به دلیل فقدانِ تنوع (سه سازند) و از سوی دیگر آهکیبودن سازند تلهزنگ و تأثیر بیشتر آن در تولید بار محلول است. نتایج مطالعه نشان داد با استفاده از مدلهای چندمتغیرة ترکیبی، سهم منابع مختلف در تولید رسوب به دست آمد: کشاورزی، مرتع و جنگل بهترتیب برابر با 4/53، 4/30 و 2/16 درصد. همچنین، ردیابهای واردشده در مدل ترکیبی مبیّن تأثیر مدیریت کاربری و تفاوت بارز کاربریهای مختلف در تغییر ترکیب شیمیایی خاک است.