نشریه علمی - پژوهشی مرتع و آبخیزداری

**آمار و ارقام نشریه**

https://jrwm.ut.ac.ir/journal/metrics
سال اولین انتشار	1388
تعداد دوره ها	18
تعداد شماره ها	66
تعداد مقالات	845
میانگین درصد پذیرش	40%

ارزیابی سرمایۀ اجتماعی جوامع محلی در راستای مدیریت جامع حوزۀ آبخیز باخرز

سوسن سلاجقه؛ لیلا عوض پور؛ مهدی قربانی

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 145-156

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.391658.1815

چکیده

از آنجا که بخش عمده ای از منابع آب و دیگر منابع موردنیاز مردم در آبخیزهای مجاور و اراضی حومه قرار دارند اجرای برنامه‌‌های مدیریتی غالباً با منافع و تقاضاهای آبخیزنشینان تزاحم و تداخل پیدا می‌‌کند. رفع این منازعات جز از راه‌های مسالمت آمیز که دربرگیرنده حقوق طرفین و دربرگیرنده پایداری محیط‌زیست باشد امکان پذیر نیست. یکی از ابزارهای ... بیشتر از آنجا که بخش عمده ای از منابع آب و دیگر منابع موردنیاز مردم در آبخیزهای مجاور و اراضی حومه قرار دارند اجرای برنامه‌‌های مدیریتی غالباً با منافع و تقاضاهای آبخیزنشینان تزاحم و تداخل پیدا می‌‌کند. رفع این منازعات جز از راه‌های مسالمت آمیز که دربرگیرنده حقوق طرفین و دربرگیرنده پایداری محیط‌زیست باشد امکان پذیر نیست. یکی از ابزارهای مؤثر، همکاری و مشارکت جوامع محلی و ارتقاء سرمایه اجتماعی آبخیزنشینان می‌باشد. سرمایه اجتماعی، بر اساس مشارکت افراد در فعالیت‌های جمعی و ایجاد اعتماد متقابل بین افراد، ترویج فرآیند مشارکت اجتماعی در مدیریت جامع حوزه آبخیز را فراهم می‌کند. این پژوهش با هدف سنجش و تحلیل سرمایه اجتماعی در چهار روستای شهرستان باخرز (اشتیوان، چهارطاق، شهرک شهید بهشتی و قلعه نو شاملو) قبل و بعد از اجرای طرح آبادانی و پیشرفت منظومه‌های روستایی، از رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی (SNA) بهره جسته است. داده‌های مورد نیاز از طریق پیمایش و تکمیل پرسشنامه جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزار UCINET تحلیل شده‌اند. برای اندازه‌گیری سرمایه اجتماعی، شاخص‌های کلیدی تحلیل شبکه شامل تراکم شبکه (به عنوان نشانگری از میزان ارتباطات بین اعضا)، مرکزیت (نفوذ و قدرت افراد در شبکه)، دوسویگی (به عنوان معیاری از روابط متقابل)، انتقال‌پذیری روابط (نسجام و قابلیت انتقال اطلاعات) و میانگین فاصله ژئودزیک (سرعت انتشار اطلاعات) محاسبه شده‌اند. یافته‌ها حاکی از افزایش قابل توجه سرمایه اجتماعی در هر چهار روستا پس از اجرای طرح توسعه محلی است. نتایج این پژوهش بر اهمیت سرمایه اجتماعی در توسعه اجتماعی و دستیابی به توسعه اهداف مدیریت جامع حوزه آبخیز تأکید دارد. لذا، پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعه، استراتژی‌هایی مبتنی بر تقویت سرمایه اجتماعی، به ویژه از طریق ایجاد و حمایت از نهادهای محلی، را در اولویت قرار دهند.

مطالعه برخی ویژگی‌های خاک و هم‌زیستی قارچ‌های مایکوریز آربسکولار با گیاه لاله واژگون زرد (Fritillaria raddeana Regel)

نازنین اکبری محمدآباد؛ مژگان سادات عظیمی؛ حسن یگانه؛ مصطفی خوشحال سرمست؛ الهام ملک زاده

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 159-172

https://doi.org/10.22059/jrwm.2024.376990.1765

چکیده

همزیستی گیاهان با میکروارگانیسم‌های خاک منجر به حفظ و پایداری خاک و گونه‌های گیاهی می‌گردد. قارچ‌های مایکوریز آربسکولار (AM) می‌توانند تکثیر، رشد، سلامتی و مقاومت گیاه را نسبت به عوامل گوناگون محیطی افزایش دهند. لاله واژگون گیاهی مرتعی و از ذخایر ژنتیکی ارزشمند کشور است. هدف از این پژوهش بررسی وجود رابطه همزیستی لاله واژگون زرد ... بیشتر همزیستی گیاهان با میکروارگانیسم‌های خاک منجر به حفظ و پایداری خاک و گونه‌های گیاهی می‌گردد. قارچ‌های مایکوریز آربسکولار (AM) می‌توانند تکثیر، رشد، سلامتی و مقاومت گیاه را نسبت به عوامل گوناگون محیطی افزایش دهند. لاله واژگون گیاهی مرتعی و از ذخایر ژنتیکی ارزشمند کشور است. هدف از این پژوهش بررسی وجود رابطه همزیستی لاله واژگون زرد با قارچ‌های AM و همبستگی فراوانی اسپور و کلونیزاسیون مایکوریزی ریشه با برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بود. بدین منظور 30 نمونه خاک به همراه ریشه از رویشگاه لاله واژگون زرد جمع‌آوری و برخی ویژگی‏های خاک اندازه‏گیری گردید. ﭘﺲ از رنگ‌آمیزی رﯾﺸﻪﻫﺎ و اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﭙﻮرﻫﺎ از نمونه‏های ﺧﺎک، ﻣﯿﺰان ﮐﻠﻮﻧﯿﺰاﺳﯿﻮن رﯾﺸﻪ و ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﭙﻮر اﯾﻦ قارچ‌ها اندازه‌گیری ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رابطه همبستگی برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ﺧﺎک ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ قارچی ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. خاک رویشگاه لوم سیلتی، غیرشور، نسبتاً قلیایی با محتوای متوسط ماده آلی و از نظر عناصرغذایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم مناسب بود. با مشاهده ساختارهای مختلف قارچی در ریشه لاله واژگون زرد رابطه ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ (متوسط کلونیزاسیون 50%) قارچ‌های AM ﺑﺎ گیاه وﺟﻮد داشت و بیانگر وابستگی مایکوریزی گیاه در شرایط رویشگاه بود. رابطه همبستگی بین فراوانی اسپور قارچ با درصد کلونیزاسیون ریشه از نظر آماری در سطح 01/0 معنی‌دار بود. همچنین بین درصد کلونیزاسیون ریشه و فراوانی اسپور با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک رابطه معنی‌داری مشاهده نشد.

تحلیل آستانه توپوگرافی فرسایش خندقی در کشور بر پایه فراتحلیل داده‌های موجود

زینب شیخی؛ علی اکبر نظری سامانی؛ حاجی کریمی؛ رضا بیات

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 173-187

https://doi.org/10.22059/jrwm.2024.378536.1774

چکیده

فرسایش خندقی فرآیندی آستانه‌ای است که نقش مهمی در تخریب اراضی و تولید رسوب دارد. شناخت شرایط و اراضی تحت وقوع آن به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های شناسایی تخریب اراضی است. در این پژوهش به منظور تهیه نقشه فرسایش خندقی در سطح کشور با بررسی مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و گزارش طرح پژوهشی نسبت به تدقیق موقعیت فرسایش خندقی و ایجاد پایگاه مکانی ... بیشتر فرسایش خندقی فرآیندی آستانه‌ای است که نقش مهمی در تخریب اراضی و تولید رسوب دارد. شناخت شرایط و اراضی تحت وقوع آن به عنوان یکی از مهمترین شاخص‌های شناسایی تخریب اراضی است. در این پژوهش به منظور تهیه نقشه فرسایش خندقی در سطح کشور با بررسی مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و گزارش طرح پژوهشی نسبت به تدقیق موقعیت فرسایش خندقی و ایجاد پایگاه مکانی اقدام شد. موقعیت 2719 خندق در هر اقلیم و کاربری شناسایی شد. متغیرهای خاکی، اقلیم، بارندگی، دما و کاربری‌اراضی با استفاده از بررسی متون علمی-پژوهشی و مدل رقومی ارتفاعی 5/12 و 30 متری استخراج شد. آستانه توپوگرافی و درصد فراوانی خندق‌ها در ارتباط با عوامل مذکور تعیین شد. یافته‌های حاصل بیانگر 1328852 هکتار گستره خندق‌ها در سطح کشور است. بیشترین رخداد خندق در اقلیم نیمه‌خشک، طبقه بارندگی 350-250 میلیمتر در سال، مقدار زیاد سیلت ، شیب کمتر از 5 درصد و کاربری زراعت دیم است. بیشترین حد آستانه (ضریب ) در هر دو اقلیم خشک و نیمه‌خشک مربوط به کاربری مرتع است. دامنه ضریب  ( متاثر از نوع فرآیند) در اقلیم خشک از 06/0 تا 37/0 و در اقلیم نیمه خشک از 002/0 تا 46/0 متغیر است. در خاک‌های ماسه‌ای به دلیل قابلیت نفوذ بیشتر و در خاک‌های رسی به دلیل قابلیت چسبندگی، مقدار مقاومت در برابر فرسایش خندقی بیشتر از خاک‌های سیلتی است. تخریب پوشش سطحی و رواناب دو نیروی محرک مهم در رخداد خندق است و تحت شرایط تغیر اقلیم در آینده اهیمت بیشتری پیدا خواهند کرد.

تجزیه و تحلیل پتانسیل فرسایش‌پذیری بادی خاک و رسوب زیر سطحی سنگفرش و پوسته‌ پلایا (مطالعه موردی: منطقه خارتوران)

الهه خسروجردی؛ ناصر مشهدی؛ ابوالقاسم دادرسی

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 189-206

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.384727.1786

چکیده

سنگفرش بیابان و پوسته‌های پلایا به به عنوان لایه مقاوم از خاک و و مواد زمینی زیرین محافظت می‌کنند. در صورتیکه لایه‌های حفاظتی به دلیل فعالیت ‌های انسانی بهم ریخته یا شکسته شوند، ذرات ریز زیرین به راحتی توسط باد فرسایش پیدا می‌کنند. هدف از این تحقیق تعیین پتانسیل فرسایش پذیری خاک لایه زیر سنگفرش در دشت‌سرها، رسوب لایه زیر پوسته ... بیشتر سنگفرش بیابان و پوسته‌های پلایا به به عنوان لایه مقاوم از خاک و و مواد زمینی زیرین محافظت می‌کنند. در صورتیکه لایه‌های حفاظتی به دلیل فعالیت ‌های انسانی بهم ریخته یا شکسته شوند، ذرات ریز زیرین به راحتی توسط باد فرسایش پیدا می‌کنند. هدف از این تحقیق تعیین پتانسیل فرسایش پذیری خاک لایه زیر سنگفرش در دشت‌سرها، رسوب لایه زیر پوسته پلایا و پوسته پلایا است. بدین منظور از ویژگی‌های بافت خاک، دانه‌بندی ذرات خاک و رسوب و خصوصیات شیمیایی خاک از جمله هدایت الکتریکی، درصد سدیم تبادلی و شاخص پایداری الکتروشیمیایی، به عنوان معیار فرسایش پذیری یا پایداری استفاده گردید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مد طبقه‌های دانه‏بندی ذرات در دشت‌سرها زیر 250 تا 500 میکرون و در نمونه‌های پلایا بیشتر از 500 میکرون است. همچنین متوسط اندازه ذرات در تمام نمونه‌های دشت‌سر، ماسه متوسط تا ریز، و در نمونه‌های پلایا ماسه متوسط تا درشت است که نشان‌دهنده ریزدانه بودن ذرات در دشت‌سرها است. با این حال حدود 60 درصد کل نمونه‌ها دارای بافت ماسه‌ای رسی لومی هستند. میانگین‌های مقدارهای هدایت الکتریکی ، نسبت جذب سدیم و درصد سدیم تبادلی در پوسته‌ی پلایا به طور قابل توجهی از خاک و رسوب زیرسطحی بیشتر است. میانگین مقدار شاخص پایداری الکتروشیمیایی برای موقعیت پوسته‌ی پلایا، رسوب زیرین پلایا و خاک زیرین دشت‌سر به ترتیب 81/0 ، 67/0 و 10/0 است. تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده نشان داد که توالی افزایشی فرسایش پذیری بادی به ترتیب عبارتنداز خاک زیرین دشت‌سر، رسوب زیرین پلایا و پوسته‌ی پلایا.

مدل‌سازی شاخص کیفیت آب (WQI) با استفاده از تکنیک‌های هوش مصنوعی (منطقه مورد مطالعه: بخشی از حوزه آبخیز کشکان)

علیرضا سپه وند؛ نسرین بیرانوند؛ نگار ارجمند

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 207-223

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.385428.1789

چکیده

این تحقیق با هدف مدل‌سازی شاخص کیفیت آب ( WQI) به کمک مدل‌های هوش‌مصنوعی با تکیه بر مدل‌های یادگیری ماشین RepTree، RF، M5P، BM5P(ترکیب M5P و Bagging)، BRF(ترکیب RF و Bagging) و BRepTree (ترکیب RepTree و Bagging) در حوضه‌های خرم‌آباد، الشتر و بیرانشهر، استان لرستان انجام گرفته است. در این تحقیق ابتدا بر اساس داده-های کیفیت آب، شاخص کیفیت آب (WQI) محاسبه شد و در ادامه برای ... بیشتر این تحقیق با هدف مدل‌سازی شاخص کیفیت آب ( WQI) به کمک مدل‌های هوش‌مصنوعی با تکیه بر مدل‌های یادگیری ماشین RepTree، RF، M5P، BM5P(ترکیب M5P و Bagging)، BRF(ترکیب RF و Bagging) و BRepTree (ترکیب RepTree و Bagging) در حوضه‌های خرم‌آباد، الشتر و بیرانشهر، استان لرستان انجام گرفته است. در این تحقیق ابتدا بر اساس داده-های کیفیت آب، شاخص کیفیت آب (WQI) محاسبه شد و در ادامه برای مدل‌سازی، داده‌های ورودی شامل پارامترهای کیفی آب یک دوره 10 ساله (1403-1393) و همچنین داده خروجی شاخص کیفیت آب رودخانه‌ها بود. در این تحقیق برای مدل‌سازی در مرحله آموزش 70 درصد داده‌ها و در مرحله ارزیابی 30 درصد باقی‌مانده مورد استفاده قرار گرفتند و در نهایت بر اساس نتایج معیارهای ارزیابی خطای ضریب همبستگی (CC)، ریشه میانگین مربعات خطا (RMSE) و میانگین خطای مطلق (MAE) همچنین نمودارهای تیلور و ویولن باکس مدل بهینه انتخاب شد. نتایج تحقیق نشان داد که از بین مدل‌های استفاده شده، مدل BM5P باتوجه به معیارهای ارزیابی مدل CC، MAE و RMSE در بخش آزمایش به‌ترتیب برابر 99/0، 15/0 و 20/0 از عملکرد بهتری نسبت به سایر مدل‌ها برخوردار بوده است. در ادامه با توجه به نتایج حاصل از نمودارهای تیلور و ویولن باکس به‌منظور ارزیابی کارایی مدل‌ها، برتری این مدل نسبت به سایر مدل‌ها تایید شد. در نهایت نتایج نشان داد که برای صرفه‌جوی در زمان و هزینه و همچنین مدیریت بهینه پارامتر‌های کیفیت آب، یکی از راهکارهای مناسب، استفاده از تکنیک‌های هوش‌ مصنوعی به‌منظور مدل‌سازی و ارزیابی شاخص کیفیت آب (WQI) می‌باشد.

تحلیل شبکه اجتماعی سازمان‌های دخیل در مدیریت منابع طبیعی شهرستان بهبهان

سجاد خلفی اصل؛ بهزاد متشفع

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 225-240

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.387140.1793

چکیده

معضل اصلی در بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی، درک موقعیت و ارتباطات پیچیده دست‌اندکاران متعدد دخیل در اجرای طرح‌هاست. در این راستا تحلیل شبکه‌های اجتماعی از جمله رویکردهای جامعه شناختی جهت بررسی هر گونه رابطه اجتماعی و سازمانی عنوان شده است. در پژوهش حاضر شبکه اجتماعی پیوندهای تبادل اطلاعات و مشارکت سازمان‌های دخیل در مدیریت ... بیشتر معضل اصلی در بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی، درک موقعیت و ارتباطات پیچیده دست‌اندکاران متعدد دخیل در اجرای طرح‌هاست. در این راستا تحلیل شبکه‌های اجتماعی از جمله رویکردهای جامعه شناختی جهت بررسی هر گونه رابطه اجتماعی و سازمانی عنوان شده است. در پژوهش حاضر شبکه اجتماعی پیوندهای تبادل اطلاعات و مشارکت سازمان‌های دخیل در مدیریت منابع طبیعی شهرستان بهبهان مورد بررسی قرار گرفتند. به این منظور پرسش‌نامه‌ها بین سازمان‌ها توزیع و بر اساس وجود یا عدم وجود ارتباط در مقیاس لیکرت درجه‌بندی شدند. سپس با کاربرد نرم‌افزار Ucinet 6.528 شاخص‌ها در سطوح کلان، میانی و خرد شبکه پیوندهای تبادل اطلاعات و مشارکت سازمانی محاسبه شدند. نتایج نشان داد تراکم شبکه‌های تبادل اطلاعات و مشارکت به ترتیب متوسط و کم بود در مقابل در هر دو پیوند شاخص‌های دوسویگی و انتقال‌یافتگی خیلی زیاد و زیاد ارزیابی شدند. شاخص میانگین فاصله ژئودزیک برای هر دو پیوند در محدوده بهینه قرار داشت که حاکی از سرعت مطلوب گردش اطلاعات و مشارکت در شبکه بود. همچنین در هر دو شبکه سازمان‌های سازمان‌های جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، آب، تعاون روستایی، فرمانداری و امور عشایر به عنوان کنشگران اصلی و مرکزی و اداره محیط زیست، اداره هواشناسی، اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان و ایستگاه کشاورزی بهبهان به عنوان کنشگران فرعی و پیرامونی شناسایی شدند. در سطح ذینفعان شبکه نیز به طور کلی فرمانداری با داشتن بیشترین مقدار مرکزیت‌ها از اقتدار و نفوذ بالایی برخوردار بوده و همچنین دارای بالاترین نقش کنترل‌گری و واسطه‌گری در شبکه می‌باشد.

ارزیابی تناسب سرزمین برای زیستگاه گونه قوچ و میش (Ovis orientalis) (مطالعه موردی: پارک ملی خبر)

مسعود سالاری؛ فریدون سرمدیان؛ علی سلاجقه

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 243-264

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.388077.1796

چکیده

قوچ و میش از مهم‌ترین گونه‌های حیات‌وحش ایران به ‌شمار می‌رود که در فهرست سرخ IUCN در رده آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد. این گونه‌ نقشی کلیدی در پایداری اکوسیستم‌های مرتعی داشته و به حفظ تعادل زیستی و پویایی زیستگاه‌های طبیعی خود کمک می‌کند. اختلاف در ویژگی‌های سرزمین از قبیل اقلیم، پستی‌وبلندی، خاک، پوشش گیاهی، منابع آبی و کاربری سرزمین ... بیشتر قوچ و میش از مهم‌ترین گونه‌های حیات‌وحش ایران به ‌شمار می‌رود که در فهرست سرخ IUCN در رده آسیب‌پذیر (VU) قرار دارد. این گونه‌ نقشی کلیدی در پایداری اکوسیستم‌های مرتعی داشته و به حفظ تعادل زیستی و پویایی زیستگاه‌های طبیعی خود کمک می‌کند. اختلاف در ویژگی‌های سرزمین از قبیل اقلیم، پستی‌وبلندی، خاک، پوشش گیاهی، منابع آبی و کاربری سرزمین منجر به جداسازی واحدهای مختلف تناسب سرزمین برای این گونه خواهد شد. این پژوهش با دنبال‌کردن رفتار گوسفندان وحشی طی مدت 10 سال، با هدف شناسایی مهمترین عوامل مؤثر بر تناسب زیستگاه گونه‌ قوچ و میش وحشی و تهیه نقشه تناسب سرزمین با بهره‌گیری از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در پارک ملی خبر انجام گرفت. نتایج نشان داد منطقه دارای تناسب زیستگاهی نسبتاً خوب برای‌ قوچ و میش است. ارتفاع، شیب، پوشش گیاهی و فاصله از آب مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تناسب سرزمین برای گونه مورد‌‌نظر‌ بودند. اعتبارسنجی نتایج با استفاده از ضریب کاپا و شاخص دقت کلی، سطح بالایی از دقت در یافته‌ها را نشان می‌دهد و اهمیت استفاده از مدل‌های یادگیری ماشین و AHP را در مطالعات ارزیابی تناسب سرزمین برجسته می‌سازد. نتایج می‌تواند به مدیران در درک نیازهای زیستگاهی گونه و شناسایی مناطق کلیدی برای حفاظت کمک کند.

نقشه ‎برداری رقومی اجزا بافت خاک با استفاده از مدل‌های یادگیری ماشین در منطقه سیرجان

الهام مهرابی گوهری؛ رقیه شهریاری پور؛ احمد تاج آبادی پور؛ سیدروح اله موسوی

دوره 78، شماره 2 ، خرداد 1404، صفحه 265-288

https://doi.org/10.22059/jrwm.2024.375890.1760

چکیده

این مطالعه با هدف مقایسه کارایی مدل‎های رگرسیون درختی (RT)، شبکه عصبی مصنوعی (ANN) و مدل عصبی فازی (ANFIS) به‌منظور نقشه‎برداری رقومی بافت خاک در بخشی از اراضی سیرجان انجام شد. بر این اساس در 84 نقطه مشاهداتی با شبکه منظم 2×2 کیلومتر از عمق صفر تا 30 سانتی‌متر، نمونه‌برداری خاک انجام گرفت و اجزای تشکیل‎دهنده بافت خاک به روش هیدرومتری ... بیشتر این مطالعه با هدف مقایسه کارایی مدل‎های رگرسیون درختی (RT)، شبکه عصبی مصنوعی (ANN) و مدل عصبی فازی (ANFIS) به‌منظور نقشه‎برداری رقومی بافت خاک در بخشی از اراضی سیرجان انجام شد. بر این اساس در 84 نقطه مشاهداتی با شبکه منظم 2×2 کیلومتر از عمق صفر تا 30 سانتی‌متر، نمونه‌برداری خاک انجام گرفت و اجزای تشکیل‎دهنده بافت خاک به روش هیدرومتری تعیین شد. در این مطالعه نقشه زئومورفولوژی، شاخص‎های طیفی و گیاهی سنجش از دور و مشتقات مدل رقومی ارتفاع (DEM) به عنوان داده‌های کمکی پیش‌بینی کننده اجزای بافت خاک استفاده شد. سپس مهمترین داده‎ها توسط روش تجزیه مؤلفه‌های اصلی (PCA) انتخاب شدند. با استفاده از روشPCA ، 8 متغیر توپوگرافی از مشتقات DEM و6 شاخص پوشش گیاهی و طیفی به منظور ورودی مدل‎ها انتخاب شدند. برای بررسی عملکرد مدل‌های مختلف در برآورد متغیرهای وابسته (رس، شن و سیلت) از سه روش خطای ضریب تبیین (R2)، خطای متوسط (ME) ،متوسط مربعات خطا (RMSE) و میانگین خطای مربعات نرمال شده(nRMSE) استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار متوسط مربعات خطا در مدل انفیس برای متغیرهای رس، شن و سیلت به ترتیب 43/1، 98/1 و 10/2 بود و برای متغیر رس 32/4 ، شن 5 و سیلت 54/4 واحد نسبت به رگرسیون درختی کاهش داشت. همچنین پارامترهای نقشه ژئوموفولوژی، شاخص خیسی توپوگرافی، شاخص همواری دره، باند 5 و 6 لندست 8 بیشترین اهمیت نسبی را در پیش‌بینی اجزاء بافت خاک ارائه نمودند. بنابراین، نقش اشکال ژئومورفولوژیک در توزیع و تغییرات بافت خاک بسیار مهم و برجسته است و توجه به این نقشه‌ها در مطالعات خاک‌شناسی می‌تواند به بهبود پیش‌بینی‌ها در تهیه نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک کمک کند.

گیاهان دارویی دارای کاربردهای درمانی در جوامع بومی مستقر در دامنه سبلان ‏(مطالعه موردی: شهرستان مشکین‌شهر، استان اردبیل)‏

دوره 74، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 529-542

https://doi.org/10.22059/jrwm.2021.311829.1542

چکیده

در دهه‌های اخیر جوامع علمی دنیا، توجه ویژه‌ای به دانش بومی و محلی گیاهان دارویی داشته است تا جایی که علم‎ ‎اتنوبوتانی‎ ‎توسعه یافته است. تحقیق‎ ‎حاضر‎ ‎با‎ ‎هدف‎ ‎شناسایی‎ ‎گیاهان‎ ‎دارویی مراتع شهرستان‎ ‎مشکین‌شهر و‎ ‎فرهنگ‎ ‎استفاده‎ ‎سنتی از آن‌ها‎ ‎جهت‎ ‎معالجه‎ ‎بیماری‌ها‎ ... بیشتر در دهه‌های اخیر جوامع علمی دنیا، توجه ویژه‌ای به دانش بومی و محلی گیاهان دارویی داشته است تا جایی که علم‎ ‎اتنوبوتانی‎ ‎توسعه یافته است. تحقیق‎ ‎حاضر‎ ‎با‎ ‎هدف‎ ‎شناسایی‎ ‎گیاهان‎ ‎دارویی مراتع شهرستان‎ ‎مشکین‌شهر و‎ ‎فرهنگ‎ ‎استفاده‎ ‎سنتی از آن‌ها‎ ‎جهت‎ ‎معالجه‎ ‎بیماری‌ها‎ ‎به‎ ‎مرحله‎ ‎اجرا‎ ‎درآمد. برای‎ ‎این‎ ‎منظور‎ ‎پس‎ ‎از‎ ‎شناسایی‎ ‎گیاهان‎ ‎منطقه‎ ‎به‎ ‎طور‎ ‎همزمان‎ ‎نام‎ ‎محلی،‎ ‎خواص‎ ‎دارویی،‎ ‎نحوه‎ ‎استفاده‎ ‎و‎ ‎سایر اطلاعات‎ ‎مربوط‎ ‎به‎ ‎گونه‎‌‎ها‎ ‎گردآوری‎ ‎شد‎.‎‏ در این ‏مطالعه اطلاعات مربوط به 25 خانواده و 55 گونه دارویی از منطقه مشکین‌شهر جمع‌آوری و شناسایی شد. خانواده‌های ‏Lamiaceae، ‏Asteraceae‏ و ‏Fabaceae‏ بیشترین‎ ‎تعداد‎ ‎گونه‌های‎ ‎گیاهی‎ ‎را‎ ‎دارا‎ ‎بودند.‏‎ ‎بیشترین‎ ‎مصرف‎ ‎دارویی ‏گیاهان‎ ‎این‎ ‎منطقه‎ ‎در‎ ‎درمان‎ ‎بیماری‌های‎ ‎دستگاه‎ ‎گوارشی، بیماری‌های عفونی و ضد التهاب و درد می‌باشد. بیشترین ‏گونه‎‌‎های گیاهی در درمان بیماری‌های دستگاه گوارش استفاده می‌شدند (50 درصد)‏‎ ‎که 64 درصد افراد آگاه به این ‏موضوع اشاره کردند. کم کاربردترین گونه‌های دارویی هم مربوط به بیماری‌های قارچی و انگلی (8 درصد) بودند. ‏وجود گونه‌های دارویی متنوع در شهرستان مشکین‌شهر و اقبال روزافزون مردم به استفاده از گیاهان دارویی این نوید را ‏می‌دهد که می‌توان با توسعه طرح‌های اشتغال‌زایی بر مبنای کشت و کار گیاهان دارویی سازگار با شرایط اکولوژیکی ‏منطقه، گام مهمی در راستای اقتصاد مقاومتی برداشت.‏

مقایسه روش های شناسایی داده های پرت و تاثیر آنها در مطالعات اندازه گیری و ارزیابی مراتع

دوره 75، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 639-660

https://doi.org/10.22059/jrwm.2023.350908.1682

چکیده

این تحقیق به مقایسه روش‌های شناسایی داده پرت تک متغیره در بین داده‌های درصد پوشش گیاهی در یک مطالعه ارزیابی تاثیر شدت چرا در مراتع مناطق خشک می‌پردازد. بدین منظور، پس از اندازه‌گیری درصد پوشش گیاهی در مرتع و قبل از تحلیل آماری، وجود یا عدم وجود داده پرت به عنوان پیش فرض آزمون‌های پارامتریک فرضیه مقایسه‌ای بررسی شد. در این تحقیق ... بیشتر این تحقیق به مقایسه روش‌های شناسایی داده پرت تک متغیره در بین داده‌های درصد پوشش گیاهی در یک مطالعه ارزیابی تاثیر شدت چرا در مراتع مناطق خشک می‌پردازد. بدین منظور، پس از اندازه‌گیری درصد پوشش گیاهی در مرتع و قبل از تحلیل آماری، وجود یا عدم وجود داده پرت به عنوان پیش فرض آزمون‌های پارامتریک فرضیه مقایسه‌ای بررسی شد. در این تحقیق از هشت روش شامل نمودار جعبه‌ای (Boxplot) و دامنه میان چارکی (روش Tukey)، انحراف معیار از میانگین (قانون Three-sigma)، انحراف مطلق از میانه (روش Hampel)، میانگین پیراسته، مقادیر صدک 1 و 99، آزمون کای اسکوئر (χ²)، آزمون گرابز (ESD) و آزمون روزنر (generalised ESD) استفاده شد. نتایج نشان داد که داده‌های درصد پوشش گیاهی مراتع با شدت چرای سبک و متوسط توزیع نرمال ندارند (آزمون شاپیرو-ویلک: 05/0 (P≤. حتی حذف داده پرت نیز منجر به نرمال شدن داده‌ها نشد، اما منجر به همگن شدن واریانس خطا شد (آزمون لیون: 05/0 (P≥. از هشت روش مورد استفاده، روش Z اصلاح شده و آزمون‌های گرابز و روزنر (05/0 (P≥، هیچکدام از داده‌های درصد پوشش گیاهی را به عنوان داده پرت تشخیص ندادند. از بین روش‌های مورد مطالعه، نمودار جعبه‌ای و روش انحراف مطلق از میانه که به میانگین وابسته نیستند، برای داده‌های پوشش گیاهی مناسب‌ترند. از این‌رو قبل از انجام هرگونه آزمون فرضیه مقایسه‌ای، استفاده ترکیبی از دو روش چشمی و آماری برای بررسی وجود یا عدم وجود داده‌های پرت توصیه می‌شود.

جایگاه و ارزش منابع طبیعی تجدید شونده و حفاظت و بهره برداری از آن در دین مبین اسلام

دوره 74، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 611-623

https://doi.org/10.22059/jrwm.2021.312890.1546

چکیده

آب، خاک، مرتع، جنگل و... ودیعه ارزشمند الهی در نزد مردمان هر جامعه و ثروت ملی آن جامعه محسوب می‌گردد که نه تنها باید در حفظ و حراست از این سرمایه‌های ملی سعی وافر نمود، بلکه می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های بهره‌برداری اصولی، فنی و احیایی، این گرانبهاترین چشمه‌های حیات را به نسل‌های آینده منتقل کرد. با افزایش توان فن‏آوری‌ها در بهره ... بیشتر آب، خاک، مرتع، جنگل و... ودیعه ارزشمند الهی در نزد مردمان هر جامعه و ثروت ملی آن جامعه محسوب می‌گردد که نه تنها باید در حفظ و حراست از این سرمایه‌های ملی سعی وافر نمود، بلکه می‌بایست با اتخاذ سیاست‌های بهره‌برداری اصولی، فنی و احیایی، این گرانبهاترین چشمه‌های حیات را به نسل‌های آینده منتقل کرد. با افزایش توان فن‏آوری‌ها در بهره ‏برداری از منابع طبیعی، تعادل محیط-زیست در چند قرن اخیر به زیان طبیعت بر هم خورده که شرایطی اسفبار و گاه جبران ‏ناپذیری بوجود آورده و از آن به عنوان بحران منابع طبیعی و محیط زیست یاد می‌شود. امروزه جامعه بین ‏الملل راه ‏حل این معضل را محافظت از محیط‌زیست می‏ داند و در این راه، مایل است بداند که چگونه می‌تواند از تعالیم دینی در این امر مهم کمک گیرد. تحقیق مذکور با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ گویی به این سوال است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که برای رهایی از بحران زیست‌محیطی کنونی باید به اصول اخلاقی و متون دینی بویژه اسلام مراجعه کنیم، زیرا مبنای پیدایش بحران در منابع طبیعی تجدیدشونده، بحران اخلاق در میان انسان هاست و توجه به ارزش‌های بنیادی دین مبین اسلام به دلیل برخورداری از پشتوانه الهی و اخلاقی، نقشی اساسی‏ در پایداری و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی تجدید‌پذیر ایفا می‏ نماید.

ارزیابی اقتصادی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی مراتع علی‌آباد موسیری، کوهرنگ بختیاری

دوره 74، شماره 3 ، آذر 1400، ، صفحه 633-647

https://doi.org/10.22059/jrwm.2021.320148.1577

چکیده

ششناخت گیاهان دارویی و ارزیابی اقتصادی بهره‌‌برداری از آنها، یکی از ملزومات اساسی تهیه طرح‌‌های مرتعداری چندمنظوره است. پژوهش حاضر، با هدف برآورد شاخص‌‌های اقتصادی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی مورد استفاده در مراتع ییلاقی علی‌آباد موسیری، واقع در کوهرنگ بختیاری، انجام شد. برای این منظور، در سال‌های 1397 تا 1399، ضمن نمونه‌‌برداری ... بیشتر ششناخت گیاهان دارویی و ارزیابی اقتصادی بهره‌‌برداری از آنها، یکی از ملزومات اساسی تهیه طرح‌‌های مرتعداری چندمنظوره است. پژوهش حاضر، با هدف برآورد شاخص‌‌های اقتصادی بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی مورد استفاده در مراتع ییلاقی علی‌آباد موسیری، واقع در کوهرنگ بختیاری، انجام شد. برای این منظور، در سال‌های 1397 تا 1399، ضمن نمونه‌‌برداری از پوشش گیاهی و اندازه‌‌گیری مقدار تولید اندام مورد استفاده گیاهان دارویی و مقدار علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام، شاخص‌های اقتصادی با توجه به داده‌های جمع‌آوری ‌شده، محاسبه شد. با توجه به نتایج، درآمد ناخالص بهره‌‌برداری از گیاهان دارویی شامل؛ موسیر (Allium hirtifolium)، بن سرخ (Allium jesdianum)، تره کوهی (Allium ampeloprasu)، پونه (Mentha longifolia) و آویشن دنایی (Thymus daenensis)، در یک دوره برداشت، 463974/116 میلیون ریال در هکتار، برآورد شد که پس از کسر هزینه‌‌های آشکار و پنهان بهره‌‌برداری، رانت اقتصادی حاصل از فروش گیاهان دارویی، 054342/40 میلیون ریال در هکتار در سال به‌‌دست آمد. ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع منطقه از محل بهره‌‌برداری گیاهان دارویی نیز با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 4/5 درصد در شهریورماه 1399، 714547/7 میلیون ریال در هکتار و از محل علوفه مورد چرای دام، 130050/1 میلیون ریال در هکتار برآورد شد که سهم گیاهان دارویی از کل ارزش مورد انتظار حاصل، 87 درصد است. همچنین اشتغال سالانه بهره‌برداری از گیاهان دارویی، در محدوده 300 هکتاری پراکنش گیاهان دارویی، سه نفر در سال، محاسبه شد. در مجموع، بهره‌‌برداری مبتنی بر اصول اکولوژیک از گیاهان دارویی، می‌‌تواند نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال محلی ایفا کند.

بررسی اثر خشکسالی بر پوشش گیاهی با استفاده از داده های سنجش از دور ماهواره‌ای و هواشناسی (مطالعه موردی: دشت قزوین)

دوره 75، شماره 1 ، خرداد 1401، ، صفحه 1-18

https://doi.org/10.22059/jrwm.2020.277200.1361

چکیده

اکوسیستم دشت نسبت به تغییرات محیطی بسیار آسیب‌پذیر است و خشکسالی مشهورترین محرک شناخته شده تغییر اکوسیستم است که بعد از وقوع، شناسایی اثرات و پیامدهای آن دشوار است. در این تحقیق به منظور بررسی شیب تغییرات پوشش گیاهی نسبت به خشکسالی از شاخص NDVI تصاویر مودیس و شاخص SPI طی سال‌های 2001 تا 2016 استفاده شد و نقشه تغییرات پوشش گیاهی نسبت به خشکسالی ... بیشتر اکوسیستم دشت نسبت به تغییرات محیطی بسیار آسیب‌پذیر است و خشکسالی مشهورترین محرک شناخته شده تغییر اکوسیستم است که بعد از وقوع، شناسایی اثرات و پیامدهای آن دشوار است. در این تحقیق به منظور بررسی شیب تغییرات پوشش گیاهی نسبت به خشکسالی از شاخص NDVI تصاویر مودیس و شاخص SPI طی سال‌های 2001 تا 2016 استفاده شد و نقشه تغییرات پوشش گیاهی نسبت به خشکسالی با 5 کلاس تنش خشکسالی شامل کلاس‌های خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تهیه شد تا امکان ارزیابی مناسب خشکسالی در مقیاس‌های زمانی مشخص شده فراهم شود. نتایج الگوی شیب تغییرات مکانی پوشش گیاهان نسبت به خشکسالی نشان داد که سراسر دشت متحمل شیب تغییرات پوشش گیاهی است و از شرق به غرب دشت قزوین از میزان شیب تغییرات پوشش گیاهی و حساسیت اراضی در برابر خشکسالی کاسته شده است. از طرفی مساحت‌های کمی از دشت نسبت به وقوع خشکسالی کمتر در معرض خطر هستند و عمده قسمت‌های دشت نسبت به وقوع خشکسالی از حساسیت‌های متوسط تا زیاد برخوردار هستند. به گونه‌ای که بیشترین درصد مساحت در خشکسالی یک ماهه مربوط به کلاس خشکسالی خیلی کم است اما در خشکسالی‌های 3، 6، 9، 12، 24 و 48 ماهه بیشترین درصد مساحت مربوط به کلاس‌های خشکسالی متوسط و زیاد است. نتایج این تحقیق به عبارتی تعیین شیب تغییرات پوشش گیاهی در برابر خشکسالی در سال‌های گذشته و پیش‌بینی این تغییرات در سال‌های آینده می‌تواند در جهت برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از منابع، کنترل و مهار تغییرات غیر اصولی در آینده گام مهمی باشد.

شناسایی عوامل مؤثر بر زنجیرۀ تأمین گیاهان دارویی منطقۀ ندوشن با استفاده از رویکرد گلیزری

محمدرضا صیادی؛ مهدی قربانی؛ محمد جعفری؛ حمید رضا کشتکار؛ لیلا عوض پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 آبان 1403

https://doi.org/10.22059/jrwm.2024.375861.1758

چکیده

هدف این مقاله شناسایی عوامل مؤثر بر زنجیره تأمین گیاهان دارویی در منطقه ندوشن با استفاده از رویکرد «گلیزری» است. از نظر هدف، این پژوهش کاربردی و از نظر روش، کیفی است. بنیاد روش تحقیق بر نظریه داده بنیاد و رویکرد گلیزری (رویکرد پدیدارشناسی) بنا شده است. همچنین با توجه به ماهیت داده‌ها، روشی اکتشافی با تکیه بر فلسفه استقرایی در ... بیشتر هدف این مقاله شناسایی عوامل مؤثر بر زنجیره تأمین گیاهان دارویی در منطقه ندوشن با استفاده از رویکرد «گلیزری» است. از نظر هدف، این پژوهش کاربردی و از نظر روش، کیفی است. بنیاد روش تحقیق بر نظریه داده بنیاد و رویکرد گلیزری (رویکرد پدیدارشناسی) بنا شده است. همچنین با توجه به ماهیت داده‌ها، روشی اکتشافی با تکیه بر فلسفه استقرایی در پیش گرفته شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل افراد باتجربه محلی، مدیران و کارشناسان حوزۀ زنجیره تأمین گیاهان دارویی با حداقل پنج سال سابقه کاری مرتبط است. مشارکت‌کنندگان از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با در نظر گرفتن ملاک‌های قضاوت نظری انتخاب شده‌اند. برای جمع آوری داده های پژوهش، مصاحبه های عمیق و برنامه ریزی شده ای با ۳۰ نفر از افراد مرتبط با این حوزه انجام شد. این افراد شامل ۱۵ نفر از کشاورزان محلی، ۱۰ نفر از پژوهشگران و کارشناسان و ۵ نفر از واسطه های این زنجیره تامین بودند. برای تحلیل اطلاعات به دست آمده و پیدا کردن عوامل کلیدی تاثیرگذار بر زنجیره تامین، از رویکرد نظریه داده بنیاد استفاده شد. این بررسی به شناسایی ۹ کد کلیدی و ۴۱ کد محوری منجر شد. بر اساس این یافته ها، عوامل تاثیرگذار بر زنجیره تامین گیاهان دارویی شامل آب و هوا، مناسب بودن منطقه برای کشت این گیاهان، سرمایه اولیه مورد نیاز، شرایط نگهداری، حمایت نهادهای مربوطه، سیاست گذاری ها، مدیریت تولید و برداشت گیاهان دارویی، مدیریت فرآوری آنها و استفاده از روش های سالم در بهره وری است. بنابراین، تضمین یک زنجیره تامین پایدار و کارآمد برای حفظ کیفیت، در دسترس بودن و قیمت مناسب گیاهان دارویی، امری حیاتی است.

مشاهده مقاله

تعیین حداقل سطح اقتصادی مراتع در دو وضعیت مرتعی در اقلیم‌های متفاوت

داود نظری چالشتری؛ پژمان طهماسبی؛ علی اصغر نقی پور؛ حجت الله خدری غریب وند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 12 تیر 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.391582.1814

چکیده

تحقق مدیریت پایدار مراتع وابسته به بررسی مسائل اجتماعی-اقتصادی بهره‌برداران و به‌ویژه تأمین معیشت آنان است. در این میان، تولید علوفه، تعداد دام و مساحت مراتع از عوامل تأثیرگذار بر معیشت دامداران محسوب می‌شوند. این مطالعه به‌منظور تعیین سطح حداقل اقتصادی مرتع، چهار منطقه با دو وضعیت مرتعی خوب و فقیر را در مناطق رویشی استپی و نیمه‌استپی ... بیشتر تحقق مدیریت پایدار مراتع وابسته به بررسی مسائل اجتماعی-اقتصادی بهره‌برداران و به‌ویژه تأمین معیشت آنان است. در این میان، تولید علوفه، تعداد دام و مساحت مراتع از عوامل تأثیرگذار بر معیشت دامداران محسوب می‌شوند. این مطالعه به‌منظور تعیین سطح حداقل اقتصادی مرتع، چهار منطقه با دو وضعیت مرتعی خوب و فقیر را در مناطق رویشی استپی و نیمه‌استپی در استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری مورد بررسی قرار داده است. با استفاده از روش نمونهگیری مضاعف، تولید سالیانه بدست آمد. ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه هدف از طریق مصاحبه و اطلاعات آماری از مرکز آمار ایران و سالنامه‌های آماری جمعآوری شد. هزینه‌ها و درآمدهای وابسته به مرتع یک خانوار مرتعدار محاسبه شد. با بررسی هزینه‌ها و درآمدها، سطح اقتصادی مرتع به‌نحوی تعیین شد که بتواند هزینه‌های خانوار را با توجه به سطح معیشت تأمین کند. براساس نتایج، حداقل سطح اقتصادی مرتع به ازای هر خانوار در مراتع استپی و نیمه‌استپی با وضعیت‌ مرتع فقیر به ترتیب با سطح 932 و 830 هکتار بیشترین مقدار و در مراتع نیمه‌استپی با وضعیت خوب با سطح 81 هکتار کمترین مقدار را در یک فصل چرای صد روزه داشت. بطورکلی، وضعیت مرتع و اقلیم بر سطح اقتصادی مرتع بهازای هر خانوار تأثیر می‌گذارد. این یافته‌ها می‌تواند سیاستگذاران را در شناخت و حل و فصل مسائل اقتصادی اجتماعی مرتعداران یاری رساند. پیشنهاد می‌گردد ضمن انجام مطالعات جامع، حداقل سطح اقتصادی کل مراتع کشور تعیین گردد تا در مدیریت و برنامه‌ریزی کلان جهت مراتع کشور مورد استفاده قرار گیرد.

مشاهده مقاله

بررسی تغییرات پوشش گیاهی مراتع تحت تأثیر اقدامات حفاظتی و بهبود اکوسیستم

حسین مرادی؛ محمد جعفری؛ حسین آذرنیوند؛ محمد طهمورث؛ اسماعیل علیزاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.396695.1840

چکیده

مدیریت جامع اکوسیستم مراتع، یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود پوشش گیاهی، تولید علوفه و ارتقای پایداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شمار می‌رود. در این پژوهش، تأثیر مجموعه‌ای از اقدامات حفاظتی و بهبود اکوسیستم شامل بذرپاشی، نهال‌کاری، تراس+نهال‌کاری، کنتورباندینگ+نهال‌کاری، پیتینگ+بذرپاشی و کنتورفارو+نهال‌کاری بر ویژگی‌های ... بیشتر مدیریت جامع اکوسیستم مراتع، یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود پوشش گیاهی، تولید علوفه و ارتقای پایداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شمار می‌رود. در این پژوهش، تأثیر مجموعه‌ای از اقدامات حفاظتی و بهبود اکوسیستم شامل بذرپاشی، نهال‌کاری، تراس+نهال‌کاری، کنتورباندینگ+نهال‌کاری، پیتینگ+بذرپاشی و کنتورفارو+نهال‌کاری بر ویژگی‌های پوشش گیاهی و تولید علوفه در مراتع روستای وردیج استان تهران بررسی شد. نمونه‌برداری به روش سیستماتیک-تصادفی در فصل رویش و با استفاده از پلات‌های ۴ مترمربعی در امتداد ترانسکت‌های ۱۰۰ متری انجام گرفت. ویژگی‌های پوشش گیاهی با دقت ثبت و داده‌های مربوطه تحلیل شد. نتایج نشان داد که اقدامات حفاظتی مذکور، تأثیر معنی‌داری بر متغیرهای پوشش گیاهی دارند و به طور چشمگیری سبب افزایش تاج پوشش گیاهی و کاهش خاک لخت شدند. بیشترین میانگین درصد تاج پوشش (97/59 درصد) و کمترین درصد خاک لخت (93/7 درصد) مربوط به نهال‌کاری بود، در حالی‌که مراتع شاهد کمترین میزان تاج پوشش (2/23 درصد) و بالاترین درصد خاک لخت (2/29 درصد) را نشان دادند. سایر روش‌ها مانند بذرپاشی و تراس-نهال‌کاری نیز نتایج مطلوبی در بهبود پوشش گیاهی داشتند. از نظر تولید علوفه، پروژه نهال‌کاری با میانگین 423 کیلوگرم در هکتار، بیشترین تولید را به همراه داشت و پس از آن بذرپاشی و تراس+نهال‌کاری به‌ترتیب با 367 و 388 کیلوگرم در هکتار قرار گرفتند. مراتع شاهد کمترین عملکرد را نشان دادند. این یافته‌ها بر نقش کلیدی اقدامات حفاظتی و بهبود اکوسیستم در ارتقای پوشش گیاهی و پایداری مراتع تأکید دارد. بر این اساس، پیشنهاد می‌شود در برنامه‌های مدیریتی آینده، از ترکیب روش‌های مختلف از جمله نهال‌کاری و بذرپاشی به‌منظور بهبود کیفیت و پایداری اکوسیستم مرتعی استفاده شود.

مشاهده مقاله

شناسایی الگوهای ترسیب کربن تحت تاثیر ویژگی‌های مختلف اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی در مراتع شمال سبلان

وحیده مرادزاده؛ اردوان قربانی؛ لیلا نعمتی شام‌اسبی؛ مهدی معمری؛ زینب حزباوی؛ علی تیمورزاده؛ بهزاد بهتری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 مرداد 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.395345.1831

چکیده

مراتع به‌عنوان یکی از بوم‌سازگان‌های طبیعی، نقش قابل توجهی در حفظ تعادل کربن در محیط زیست ایفا می‌کنند. تحقیق حاضر با هدف بررسی شناسایی الگوهای ترسیب کربن تحت تاثیر ویژگی‌های مختلف اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی در مراتع شمال سبلان، شهرستان مشگین‌شهر انجام شد. در این تحقیق، نمونه‌برداری خاک از دو نوع رویشگاه علف‌زار و بوته‌زار ... بیشتر مراتع به‌عنوان یکی از بوم‌سازگان‌های طبیعی، نقش قابل توجهی در حفظ تعادل کربن در محیط زیست ایفا می‌کنند. تحقیق حاضر با هدف بررسی شناسایی الگوهای ترسیب کربن تحت تاثیر ویژگی‌های مختلف اقلیمی، خاکی و پستی و بلندی در مراتع شمال سبلان، شهرستان مشگین‌شهر انجام شد. در این تحقیق، نمونه‌برداری خاک از دو نوع رویشگاه علف‌زار و بوته‌زار در چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) و از دو عمق مختلف خاک (۰-۱۵ و ۱۵-۳۰ سانتی‌متر) انجام شد. در ادامه، اطلاعات مربوط به 24 ویژگی مختلف ثبت شد. به‌منظور انجام تحلیل‌های آماری، نرمال بودن داده‌ها بررسی شد و از تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA) و آزمون چنددامنه‌ای دانکن برای مقایسه میانگین‌ ویژگی‌های‌ مختلف علف‌زار و بوته‌زار و برای ارزیابی ساختار از تحلیل مؤلفه‌های اصلی (PCA) استفاده شد. نتایج نشان داد مقدار رس، سیلت، کربن آلی، کربن آلی ذره‌ای، نیتروژن کل و ترسیب کربن خاک در رویشگاه علف‌زار به‌طور معنی‌داری بیش‌تر از رویشگاه بوته‌زار است (p < 0.01). در مقابل، درصد شن، pH و هدایت الکتریکی در رویشگاه بوته‌زار به‌طور معنی‌داری بیش‌تر از علف‌زار مشاهده شد (p < 0.01). دامنه شمالی نسبت به دامنه جنوبی، مقادیر بالاتری از رس، سیلت، کربن آلی و ترسیب کربن داشت. هم‌چنین، با افزایش عمق، مقدار کربن آلی، نیتروژن کل و ترسیب کربن کاهش یافت. در نهایت، PCA نشان داد که دو مؤلفه اول، بیش‌ترین واریانس داده‌ها (30/36 درصد) را تبیین می‌کنند که درصد شن، بارش و کربن آلی بیش‌ترین همبستگی را با مؤلفه اول و درصد شیب و لاشبرگ بیش‌ترین همبستگی را با مؤلفه دوم دارند. بر همین اساس، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک به‌ویژه در سطوح مختلف اقلیمی و پستی و بلندی تأثیرگذار بر ترسیب کربن هستند.

مشاهده مقاله

شناسایی و تحلیل موانع مدیریت پایدار مراتع در جوامع عشایر قشقایی شهرستان آباده

مهین فولادی؛ ایمان اسلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.396122.1836

چکیده

مراتع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی، نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی و تأمین معیشت جوامع محلی ایفا می‌کنند. این مطالعه با هدف شناسایی و تحلیل موانع مدیریت پایدار مراتع در جوامع عشایر قشقایی شهرستان آباده انجام شد. پژوهش حاضر با استفاده از روش کیفی و بکارگیری نظریه داده‌بنیاد (رویکرد اشتراوس و کوربین)، اطلاعات پژوهش با ... بیشتر مراتع به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی، نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی و تأمین معیشت جوامع محلی ایفا می‌کنند. این مطالعه با هدف شناسایی و تحلیل موانع مدیریت پایدار مراتع در جوامع عشایر قشقایی شهرستان آباده انجام شد. پژوهش حاضر با استفاده از روش کیفی و بکارگیری نظریه داده‌بنیاد (رویکرد اشتراوس و کوربین)، اطلاعات پژوهش با استفاده از روش مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با ذینفعان محلی گردآوری شد. روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی و حجم نمونه بر اساس اشباع نظری، معادل ۱۹ نفر تعیین شد. داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شدند و در نهایت، مدل مفهومی موانع مدیریت پایدار مراتع در جوامع عشایری شهرستان آباده استخراج گردید. یافته‌ها نشان داد که موانع اصلی مدیریت پایدار مراتع شامل شرایط علی (فشار فزاینده بر مراتع، مشکلات ساختاری و سیستمی، تخریب محیط زیست)، شرایط زمینه‌ای (محدودیت‌های اکولوژیکی و جغرافیایی، مشکلات اقتصادی و اجتماعی، ضعف زیرساخت‌ها و مدیریت)، عوامل مداخله‌گر (تأثیرات بیرونی، تحولات تکنولوژیکی و اجتماعی، بحران‌ها و نارسایی‌ها، همکاری‌های منطقه‌ای) و راهبردهای بهبود (احیای اکوسیستم مرتعی، توانمندسازی و مشارکت جوامع محلی، حمایت‌های اقتصادی و قانونی، توسعه پایدار و همکاری بین‌المللی) می‌باشد. همچنین، پیامد‌ها شامل بهبود وضعیت اکولوژیکی، رونق اقتصادی و اجتماعی، کاهش فشار و جذب سرمایه، و کاهش آلودگی ارزیابی شدند. نتایج پژوهش بر ضرورت تلفیق دانش بومی با فناوری‌های نوین و تقویت مشارکت عشایر در فرآیند تصمیم‌گیری برای دستیابی به مدیریت پایدار مراتع تأکید دارد. این مطالعه راهکارهای عملی برای بهبود مدیریت مراتع و تضمین پایداری بلندمدت آنها در منطقه ارائه می‌دهد.

مشاهده مقاله

بررسی تغییرات ژئومرفولوژیک پلایای ابرکوه با بهره‌گیری از تکنیک‌های طیفی سنجش از دور

مهران فاطمی؛ عاطفه جبالی؛ اصغر زارع چاهوکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 15 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.392746.1817

چکیده

کویرهای نمکی در مناطق خشک، به‌عنوان اکوسیستمی‌ منحصربه‌فرد و حساس نقش حیاتی در تعادل محیطی و پایداری اکولوژیکی دارند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی روند تغییرات ژئومورفولوژیکی کویر نمکی ابرکوه تلاش نموده تا با بهره‌گیری از تکنیک‌های جدید سنجش از دوری در محیط گوگل ارث انجین (GEE) به پایش تغییرات پوشش اراضی و تغییرات محیطی در منطقه کویر ... بیشتر کویرهای نمکی در مناطق خشک، به‌عنوان اکوسیستمی‌ منحصربه‌فرد و حساس نقش حیاتی در تعادل محیطی و پایداری اکولوژیکی دارند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی روند تغییرات ژئومورفولوژیکی کویر نمکی ابرکوه تلاش نموده تا با بهره‌گیری از تکنیک‌های جدید سنجش از دوری در محیط گوگل ارث انجین (GEE) به پایش تغییرات پوشش اراضی و تغییرات محیطی در منطقه کویر نمکی ابرکوه در بازۀ زمانی 2002 تا 2024 بپردازد. بدین‌منظور، از تصاویر ماهواره‌ای لندست 5 و 8 برای تهیه نقشه‌های طبقه‌بندی رخساره‌های ژئومورفولوژیکی و تحلیل شاخص‌های طیفی پوشش‌گیاهی (NDVI)، آب (MNDWI)، رطوبت خاک (NDMI) و شوری خاک (SI) استفاده گردید. نتایج نشان داد که رخساره‌های ژئومورفولوژیکی این کویر در طی سال‌های اخیر دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. کاهش سطح پهنه‌های آبی، پوشش‌گیاهی به ترتیب در حدود 65‌%و 51‌% نسبت به ابتدای سال بررسی و افزایش سطح اراضی شور، رسی و ماسه‌ای به ترتیب در حدود 23‌%، 66‌% و 103‌% از جمله مهم‌ترین تغییرات مشاهده شده بود. تحلیل شاخص‌های طیفی نیز نشان‌دهنده روند کاهشی معنادار در سطح آب و روند افزایشی معنادار در شوری خاک به ترتیب در سطح 1‌% و 5‌% بود. روند افزایشی و معنی‌دار NDVI در سطح 1‌%، در حالی مشاهده شد که نقشه‌های طبقه‌بندی شده کاهش سطح پوشش‌گیاهی را نشان داد، که ناشی از تفاوت در نوع اطلاعات ارائه شده توسط این دو روش است. نتایج پژوهش حاکی از وجود تغییرات در مرز رخساره‌های ژئومرفولوژیکی کویر نمکی ابرکوه می‌باشد که بخش عمده‌ای از این تغییرات می‌تواند به‌دلیل وقوع خشکسالی و فعالیت‌های انسانی باشد.

مشاهده مقاله

تحلیل تطبیقی دیدگاه کارشناسان و عشایر درباره اثرات اکوتوریسم بر مؤلفه‌های معیشت پایدار در ایل ترکاشوند

بهناز عطائیان؛ آرش سماواتی؛ کامران شایسته؛ حمیدرضا سعیدی گراغانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.394639.1826

چکیده

اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت از گونه‌های مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با معیشت پایدار دارد. اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی و معیشت پایدار دارد. هدف این پژوهش، مقایسه دیدگاه عشایر و کارشناسان درباره اثرات اکوتوریسم بر معیشت پایدار ایل ترکاشوند در استان همدان است. جامعه آماری شامل ۴۵ نفر عشایر ... بیشتر اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت از گونه‌های مهم گردشگری است که بیشترین سازگاری را با معیشت پایدار دارد. اکوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی و معیشت پایدار دارد. هدف این پژوهش، مقایسه دیدگاه عشایر و کارشناسان درباره اثرات اکوتوریسم بر معیشت پایدار ایل ترکاشوند در استان همدان است. جامعه آماری شامل ۴۵ نفر عشایر بود که ۴۰ نفر طبق جدول کرجسی و مورگان انتخاب شدند و از ۲۲ نفر کارشناسان اداره امور عشایر استان همدان، ۱۰ نفر به روش سرشماری مشارکت داشتند. داده‌ها به‌وسیله پرسشنامه با پایایی (آلفای کرونباخ: عشایر 81/0، کارشناسان 84/0) گردآوری شد. نتایج نشان داد دیدگاه عشایر و کارشناسان در اغلب شاخص‌های معیشت پایدار تفاوت معناداری دارد. این تفاوت در شاخص‌های مالی و اقتصادی، طبیعی و اکولوژیکی واضح‌تر بود. در سرمایه انسانی، شاخص نیروی کار خانوادگی و در سرمایه اجتماعی سه گویه «اتحاد و انسجام در سطح سامان عرفی»، «مشارکت» و «اعتماد عشایر به یکدیگر» فاقد اختلاف معنی‌دار بودند. اختلاف دیدگاه به تفاوت در برداشت‌ها و انتظارات دو گروه نسبت به اثرات اکوتوریسم نسبت داده می‌شود. بطورمثال انتظارات عشایر از اکوتوریسم عملی و کوتاه‌مدت است درحالی که کارشناسان دیدی بلندمدت و کلان‌تر دارند. به منظور بهره‌برداری از ظرفیت‌های اکوتوریسم در بهبود معیشت پایدار، مشارکت هم‌زمان بهره‌برداران و کارشناسان در فرآیند برنامه‌ریزی توصیه می‌شود.

مشاهده مقاله

ارزیابی آسیب‌پذیری آبخوان گرمسار با استفاده از مدل دراستیک در محیط GIS

حمیده درخشان؛ آرش ملکیان؛ شهرام خلیقی سیگارودی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.395437.1833

چکیده

منابع آب زیرزمینی به‌عنوان یکی از منابع حیاتی تامین آب در بسیاری از مناطق جهان از اهمیت بالایی برخوردارند. دشت گرمسار نیز به‌دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی خود، به‌ویژه در تأمین آب کشاورزی و شرب، وابستگی بالایی به منابع آب زیرزمینی دارد. در این پژوهش، مدل دراستیک برای ارزیابی پتانسیل آسیب‌پذیری کیفی منابع آب زیرزمینی در دشت ... بیشتر منابع آب زیرزمینی به‌عنوان یکی از منابع حیاتی تامین آب در بسیاری از مناطق جهان از اهمیت بالایی برخوردارند. دشت گرمسار نیز به‌دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی خود، به‌ویژه در تأمین آب کشاورزی و شرب، وابستگی بالایی به منابع آب زیرزمینی دارد. در این پژوهش، مدل دراستیک برای ارزیابی پتانسیل آسیب‌پذیری کیفی منابع آب زیرزمینی در دشت گرمسار به کار گرفته شد. این مدل با بهره‌گیری از هفت پارامتر اصلی شامل عمق آب زیرزمینی، تغذیه خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیر اشباع و هدایت هیدرولیکی، به تحلیل جامع آسیب‌پذیری کیفی منابع آب زیرزمینی می‌پردازد. با تلفیق هفت نقشه معیار به کار رفته در مدل دراستیک در محیط GIS به روش همپوشانی شاخص، شاخص نهایی آسیب‌پذیری آبخوان مورد مطالعه، محاسبه شد. بر این اساس شاخص نهایی آسیب‌پذیری دراستیک بین 54 تا 145 قرار گرفت. حدود نه درصد منطقه مورد مطالعه بدون پتانسیل آلودگی، ۳۹ درصد دارای پتانسیل خیلی کم، ۳۰ درصد پتانسیل کم، ۱۷ درصد دارای پتانسیل کم تا متوسط و پنج درصد دارای پتانسیل آسیب‌پذیری متوسط تا زیاد می‌باشد. همچنین تحلیل حساسیت برای بررسی دقیق‌تر نتایج و شناسایی مولفه‌های موثرتر بر آسیب‌پذیری منابع آب زیرزمینی به‌کار گرفته شد. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل حساسیت مدل به روش حذف پارامتر و تک پارامتر، پارامتر اثر منطقه‌ی غیر اشباع بیشترین حساسیت را در هر دو روش نشان داد.

مشاهده مقاله

نقشه برداری رقومی کربن آلی خاک با تاکید بر نقش فاکتورهای محیطی در بخشی از اراضی مرتعی سمیرم: استان اصفهان

کورش شیرانی؛ مرتضی خداقلی؛ رستم خلیفه زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 شهریور 1404

https://doi.org/10.22059/jrwm.2025.394601.1827

چکیده

آگاهی از وضعیت کربن آلی خاک مراتع به منظور کنترل فرسایش و مدیریت حفاظت خاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. هدف این پژوهش الویت‌بندی عوامل موثر، مدل‌سازی و پیش‌بینی میزان کربن آلی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 8، داده‌های رقومی ارتفاعی دقیق سنجنده ALOS و بکارگیری تلفیقی روش تجزیه عاملی و رگرسیون چندمتغیره در حوزه آبخیز ... بیشتر آگاهی از وضعیت کربن آلی خاک مراتع به منظور کنترل فرسایش و مدیریت حفاظت خاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. هدف این پژوهش الویت‌بندی عوامل موثر، مدل‌سازی و پیش‌بینی میزان کربن آلی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 8، داده‌های رقومی ارتفاعی دقیق سنجنده ALOS و بکارگیری تلفیقی روش تجزیه عاملی و رگرسیون چندمتغیره در حوزه آبخیز سمیرم واقع در جنوب استان اصفهان می‌باشد. بدین‌منظور پس از تعیین واحدهای همگن و برداشت منظم تصادفی و مرکب 218 نمونه خاک از این واحدها، میزان کربن آلی، درصدهای شن، سیلت و رس در آزمایشگاه تعیین گردیدند. توسعه روش تلفیقی مذکور با استفاده از 15 متغیر طیفی و غیرطیفی و دودسته داده آموزشی (70درصد) و آزمایشی (30 درصد) نمونه‌های خاک به ترتیب به منظور اجرا و اعتبارسنجی مدل انجام شد. سپس الویت‌بندی عوامل، تعیین مولفه‌های اصلی و نقشه پهنه‌بندی مکانی میزان کربن آلی خاک تهیه گردید. درنهایت با استفاده از معیارهای اندازه‌گیری خطا اقدام به اعتبارسنجی و ارزیابی دقت مدل در مرحله آموزشی و آزمایشی گردید. نتایج نشان داد پانزده متغیر مستقل در قالب شش مولفه اصلی به ترتیب بنام‌های پوشش گیاهی، اندازه ذرات خاک، بازتابش سطحی، شکل سطح زمین، ذخیره رطوبتی و ویژگی شیمیایی بیش‌ترین سهم را در ذخیره کربن آلی خاک دارد و با توجه به معیارهای خطا و ضرایب همبستگی، مرحله اجرای مدل نسبت به پیش‌بینی با خطای کمتر، کارآمدی بیش‌تر، تغییرات بالاتری از کربن آلی در خاک را برآورد می‌نماید. همچنین طبقات میزان درصد کربن آلی خاک 0.70-0.80 و 1.20-2.35 به‌ترتیب با مساحت 24 و 6 درصد بیش‌ترین و کم‌ترین رخنمون سطح خاک‌های منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص می‌دهند.

مشاهده مقاله

دوره 78 (1404)

دوره 77 (1403)

دوره 76 (1402)

دوره 75 (1401)

دوره 74 (1400)

دوره 73 (1399)

دوره 72 (1398)

دوره 71 (1397)

دوره 70 (1396)

دوره 69 (1395)

دوره 68 (1394)

دوره 67 (1393)

دوره 66 (1392)

دوره 65 (1391)

دوره 63 (1389)

دوره 62 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان