نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید سعید نبوی ¹
• آرش ملکیان ¹
• ناصر مشهدی ²
• خالد احمدآلی ³
• رئوف مصطفی‌زاده ⁴
• علی شهبازی ⁵

¹ گروه احیا مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

² مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران، کرج، ایران

³ گروه مهندسی آبیاری‌ و آبادانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

⁴ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁵ اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز، کرج، ایران

چکیده

منابع آب حوزه آبخیز رودخانه بالیقلوچای در استان اردبیل سهم به‌سزایی در تأمین آب شرب، کشاورزی، صنعت و نیاز زیست‌محیطی دارد. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی بر شاخص‌های هیدرولوژیک جریان رودخانه بالیقلوچای است. هم‌چنین، روند تغییرات اقلیمی و جریان رودخانه طی دوره 30 ساله (1400–1370) با استفاده از آزمون من‌کندال و شیب سن در مقایس ماهانه، فصلی و سالانه ارزیابی شد. نتایج نشان داد که جریان رودخانه تحت تأثیر تغییرات فصلی، وابستگی به منابع زیرزمینی و احداث سد یامچی قرار دارد. در بالادست حوضه، افزایش بارندگی و ذوب برف در فصل بهار موجب افزایش جریان شده، در حالی که در پایین‌دست، میزان جریان کم‌تر و وابستگی به منابع زیرزمینی بیش‌تر است. هم‌چنین، نوسانات بالای جریان در ایستگاه یامچی با انحراف معیار و ضریب تغییرات بالا، بیان‌گر افزایش خطر سیلاب در این منطقه است. نتایج حاصل از آزمون‌های تحلیل روند حاکی از آن است که در دوره آماری 30 ساله، در ایستگاه‌های اردبیل و نیر روند تغییرات بارندگی سالانه کاهش داشته اما از نظر آماری در سطح اطمینان 99 و 95 درصد معنی‌دار نبوده است، در حالی که این روند در ایستگاه سینوپتیک سرعین در سطح اطمینان 99 درصد افزایش داشته است. هم‌چنین‌، افزایش سالانه دما در تمامی ایستگاه‌ها در سطح اطمینان 99 درصد معنی‌دار است. ارزیابی روند تغییرات دبی جریان در مقیاس زمانی سالانه در ایستگاه‌های هیدرومتری نیرچای و سد یامچی حاکی از روند کاهشی معنی‌دار در سطح اطمینان 99 درصد (p-value ≤ 0.01) است. یافته‌ها بر ضرورت به‌کارگیری راهکارهای مدیریتی مؤثر، از جمله بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آب، اصلاح الگوی مصرف و مدیریت دقیق‌ سد یامچی، به‌منظور کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی و انسانی بر رژیم جریان رودخانه بالیقلوچای تأکید دارند.

کلیدواژه‌ها

• رودخانه بالیقلوچای
• تغییرات اقلیمی
• شاخص‌های هیدرولوژیک
• تحلیل روند
• مدیریت منابع آب

عنوان مقاله [English]

Study on Quantitative Changes in Hydrological Indices of River Flow Under the Influence of Dam Construction and Climate Change

نویسندگان [English]

• Seyedsaeid Nabavi ¹
• Arash Malekian ¹
• Naser Mashhadi ²
• Khaled Ahmadaali ³
• Raoof Mostafazadeh ⁴
• Ali Shabazi ⁵

¹ Department of Reclamation of Arid & Mountainous Regions, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran.

² International Desert Research Center, University of Tehran, Karaj, Iran

³ Department of Irrigation and Reclamation, Faculty of Agriculture, University of Tehran, Karaj, Iran

⁴ Department of Natural Resources, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

⁵ Natural Resources and Watershed Management Organization of Alborz Province, Karaj, Iran

چکیده [English]

The Baliqlu Chay River watershed in Ardabil Province is a key water source for regional demands. In this study, the role of climate change and human activities on streamflow is examined by using hydrological indices and trend analysis over the period 1991-2021. Monthly, seasonal, and annual climatic and discharge variables were assessed for trends using the Mann-Kendall trend test and Sen's slope estimator. Results indicate streamflow is controlled by seasonal snowmelt, groundwater reliance, and the controlling impact of the Yamchi Dam. Moreover, the high flow variability observed at the Yamchi Station, as indicated by elevated standard deviation and coefficient of variation values, suggests an increased risk of flooding in this area. Trend analysis results over the 30-year statistical period reveal a decreasing trend in annual precipitation at the Ardabil and Nir stations, although these trends are not statistically significant at the 99% and 95% confidence levels. In contrast, a statistically significant increasing trend in annual precipitation was detected at the synoptic station in Sareyn at the 99% confidence level. Additionally, the annual temperature increase at all stations was found to be statistically significant at the 99% confidence level. The assessment of streamflow trends on an annual scale at the Nirchay and Yamchi Dam hydrometric stations indicates a statistically significant decreasing trend at the 1% level (p-value ≤ 0.01). These results emphasize the urgent need for sustainable water management strategies, including optimization of resource use, revised consumption patterns, and improved operation of the Yamchi Dam. Such interventions are essential to reduce the negative impacts of climate change and anthropogenic pressures on the river’s hydrological regime.

کلیدواژه‌ها [English]

• Baliqlu Chay River
• Climate Change
• Hydrological Indices
• Trend Analysis
• Water Resource Management