نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فرهاد آقاجانلو
• پیمان اکبرزاده

گروه جنگل و مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران

چکیده

مراتع به‌عنوان یکی از اکوسیستم‌های حیاتی در ناحیه خشک و نیمه‌خشک ایران، نقش کلیدی در حفاظت از تنوع زیستی، جلوگیری از فرسایش خاک و تأمین علوفه ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر، فشارهای انسانی ازجمله چرای مفرط و تغییرات اقلیمی سبب کاهش تنوع گونه‌ای و تخریب ساختار اکولوژیکی مراتع شده است. هدف از این پژوهش، بررسی روند تغییرات شاخص‌های تنوع و غنای گونه‌ای گیاهی در طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ در سایت مرتعی جیش‌آباد شهرستان طارم است. در این راستا، با استفاده از طرح نمونه‌برداری سیستماتیک، چهار قطعه‌نمونه اصلی در سطح یک هکتار از منطقه به‌طور تصادفی انتخاب و در هر قطعه‌نمونه، چهار ریز پلات به ابعاد ۱×۱ متر تعبیه شد. عملیات میدانی طی سه سال متوالی در فصل اوج رشد (اردیبهشت تا خرداد) انجام گرفت. در هر پلات کوچک، ترکیب فلور، فرم‌های زیستی، درصد پوشش گیاهان، میزان لاشبرگ، خزه، خاک لخت، سنگ‌ریزه و شدت فرسایش ثبت شد. شناسایی گونه‌ها با استفاده از منابع معتبر فلور ایران و کلیدهای شناسایی انجام گرفت. سپس شاخص‌های غنا (مارگالف و منهینیک)، یکنواختی (پیلویو) و تنوع (شانون-وینر و سیمپسون) محاسبه و با روش‌های آماری پارامتریک و نا پارامتریک تجزیه‌وتحلیل شدند. نتایج نشان داد که شاخص‌های تنوع زیستی طی دوره مطالعه (۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲) به‌طور معنی‌داری افزایش یافته‌اند: میانگین تعداد گونه‌ها در هر ریزپلات از 69/5 در سال ۱۴۰۰ به 75/7 در سال ۱۴۰۲ (P < 0.01) رسید؛ شاخص شانون-وینر از 62/1 به 96/1 و شاخص سیمپسون از 16/0 به 83/0 افزایش یافت. این تغییرات همراه با کاهش ۱۰ درصدی خاک لخت و افزایش فراوانی گیاهان چندساله بود که احتمالاً ناشی از مدیریت چرا، قرق طبیعی و شرایط اقلیمی مساعد است.

کلیدواژه‌ها

• پایش بلندمدت پوشش گیاهی
• تنوع زیستی گیاهی
• شاخص‌های تنوع و غنا
• مرتع نیمه‌خشک
• مدیریت قرق

عنوان مقاله [English]

Assessment of Temporal Changes in Plant Species Diversity and Richness Indices in the Iranian–Turanian Rangelands (Case Study: Jishabad, Tarom County, Iran, 2021–2023)

نویسندگان [English]

• Farhad Aghajanlou
• Peyman Akbarzadeh

Forest and Rangeland Department, Agricultural and Natural Resources Research and Education Center of Zanjan, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Zanjan, Iran

چکیده [English]

Rangelands, as one of the vital ecosystems in Iran's arid and semi-arid regions, play a crucial role in biodiversity conservation, soil erosion prevention, and forage supply. In recent years, anthropogenic pressures such as overgrazing and climate change have led to the decline in species diversity and the ecological degradation of rangelands. This study aimed to investigate the trends of plant species diversity and richness indices from 2021 to 2023 (corresponding to 1400–1402 in the Iranian calendar) in the Jishabad rangeland site of Tarom County. For this purpose, a systematic sampling design was applied, in which four main plots (each 10×10 m) were randomly selected within a one-hectare study site. In each main plot, four subplots of 1×1 m were established. Field measurements were conducted during the peak growth season (May–June) over three consecutive years. In each subplot, data on species composition, life form, percentage cover of vegetation, litter, moss, bare soil, gravels, and erosion intensity were recorded. Species identification was conducted using reliable floristic references for Iranian flora. Diversity indices including richness (Margalef and Menhinick), evenness (Pielou), and diversity (Shannon–Wiener and Simpson) were calculated and analyzed using appropriate parametric and non-parametric statistical methods.The results revealed that biodiversity indices varied significantly across the study years. Results showed significant increases in biodiversity indices over the study period (2021–2023): the mean number of species per subplot rose from 5.69 in 2021 to 7.75 in 2023 (P < 0.01); the Shannon–Wiener index increased from 1.62 to 1.96, and the Simpson index from 0.16 to 0.83 These changes, accompanied by a 10% reduction in bare soil cover and increased perennial plant frequency, were likely driven by grazing management, natural exclosure, and favorable climatic conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

• Diversity and Richness Indices
• Exclosure Management
• Long-term Vegetation Monitoring
• Plant Biodiversity
• Semi-arid Rangeland