نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهه خسروجردی ¹
• ناصر مشهدی ¹
• ابوالقاسم دادرسی ²

¹ مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران. کرج، ایران

² مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، مشهد، ایران

چکیده

سنگفرش بیابان و پوسته‌های پلایا به به عنوان لایه مقاوم از خاک و و مواد زمینی زیرین محافظت می‌کنند. در صورتیکه لایه‌های حفاظتی به دلیل فعالیت ‌های انسانی بهم ریخته یا شکسته شوند، ذرات ریز زیرین به راحتی توسط باد فرسایش پیدا می‌کنند. هدف از این تحقیق تعیین پتانسیل فرسایش پذیری خاک لایه زیر سنگفرش در دشت‌سرها، رسوب لایه زیر پوسته پلایا و پوسته پلایا است. بدین منظور از ویژگی‌های بافت خاک، دانه‌بندی ذرات خاک و رسوب و خصوصیات شیمیایی خاک از جمله هدایت الکتریکی، درصد سدیم تبادلی و شاخص پایداری الکتروشیمیایی، به عنوان معیار فرسایش پذیری یا پایداری استفاده گردید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که مد طبقه‌های دانه‏بندی ذرات در دشت‌سرها زیر 250 تا 500 میکرون و در نمونه‌های پلایا بیشتر از 500 میکرون است. همچنین متوسط اندازه ذرات در تمام نمونه‌های دشت‌سر، ماسه متوسط تا ریز، و در نمونه‌های پلایا ماسه متوسط تا درشت است که نشان‌دهنده ریزدانه بودن ذرات در دشت‌سرها است. با این حال حدود 60 درصد کل نمونه‌ها دارای بافت ماسه‌ای رسی لومی هستند. میانگین‌های مقدارهای هدایت الکتریکی ، نسبت جذب سدیم و درصد سدیم تبادلی در پوسته‌ی پلایا به طور قابل توجهی از خاک و رسوب زیرسطحی بیشتر است. میانگین مقدار شاخص پایداری الکتروشیمیایی برای موقعیت پوسته‌ی پلایا، رسوب زیرین پلایا و خاک زیرین دشت‌سر به ترتیب 81/0 ، 67/0 و 10/0 است. تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده نشان داد که توالی افزایشی فرسایش پذیری بادی به ترتیب عبارتنداز خاک زیرین دشت‌سر، رسوب زیرین پلایا و پوسته‌ی پلایا.

کلیدواژه‌ها

• بافت خاک
• پوسته پلایا
• دانه‌بندی ذرات
• دشت‌سر
• سنگفرش بیابان
• شاخص پایداری الکتروشیمیایی

عنوان مقاله [English]

Analysis of the aeolian Erodibility Potential of Soil and Subsurface sediment of Pavement and Playa crust (Case Study: Khartouran Region)

نویسندگان [English]

• Elahe Khosrogerdi ¹
• Naser Mashahadi ¹
• Abolghasem Dadresi ²

¹ International Desert Research Center, University of Tehran, Karaj, Iran

² Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Desert pavement and playa crusts serve as resistant layers that protect underlying soil and sediment materials. When these protective layers are disrupted by human activities, the exposed fine particles become highly susceptible to wind erosion. This research aimed to evaluate the erodibility potential of three layers: sub-pavement soil in the pediment, sub-crust deposits, and playa crust. We assessed erodibility using soil texture characteristics, grain granulometry, and chemical properties including Electrical Conductivity (EC), Exchangeable Sodium Percentage (ESP), and Electrochemical Stability Index (ESI). Results indicate that the dominant granular category ranges between 250-500 microns in pediment samples, while playa samples exceed 500 microns. Particle size analysis reveals medium-to-fine sand in all pediment samples versus medium-to-coarse sand in playa samples, demonstrating finer particles in the pediment. Approximately 60% of all samples exhibited Sandy Clay Loam texture. Chemical analysis showed significantly higher mean values of EC, SAR, and ESP in playa crust compared to subsurface soil and deposits. The mean ESI values were 0.81 (playa crust), 0.67 (sub-crust deposits), and 0.10 (sub-pavement soil). Data analysis established the following wind erodibility sequence: sub-pavement soil > sub-crust deposits > playa crust.

کلیدواژه‌ها [English]

• Desert pavement
• Electrochemical Stability Index (ESI)
• Grain granulometry
• Pediment
• playa crust
• Soil texture