نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• پژمان طهماسبی

استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشکدة منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد

چکیده

آتش در مراتع مناطق نیمه‌استپی استان چهارمحال و بختیاری، با توجه به تکرار وقوع و وسعتی که در بر می‌گیرد، یکی از مهم‌ترین عواملی است که ترکیب، تنوع، ساختار، و عملکرد جوامع گیاهی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مطالعه، با هدف بررسی تأثیر آتش‌سوزی‌های سال‌های 1385، 1387، و 1388 بر ترکیب، تنوع، و چگونگی احیای گونه‌‌های گیاهی و انتخاب دام، در مراتع نیمه‌استپی منطقة کرسنگ استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفته است و به دنبال اثبات این موضوع است که آیا، با توجه به شرایط حاکم بر مناطق نیمه‌استپی، می‌توان از آتش به عنوان ابزاری مدیریتی استفاده کرد یا خیر؟ در آتش‌سوزی‌‌های رخ‌داده، در سال‌های مختلف، مناطق حریق و شاهد مشخص و در هر یک از این مناطقْ یک ترانسکت 200 متر‌ مربعی به شکل تصادفی- سیستماتیک مستقر شد. در طول هر ترانسکت، با استفاده از پلات‌های دو متر مربعی، درصد پوشش گونه‌ها، تعداد گونه‌‌های احیاشده بعد از آتش‌سوزی، و تعداد گونه‌‌های چراشده اندازه‌گیری شد. به‌ترتیب، از مقیاس‌بندی چندبُعدی غیرِ متریک و تجزیة واریانس دوطرفه برای بررسی اثر آتش‌سوزی بر ترکیب و تنوع و انتخاب دام استفاده شد. نتایج نشان داد در مناطقی که در سال‌های 1387 و 1388 آتش‌سوزی رخ داده اختلاف معنی‌داری در ترکیب و تنوع پوشش گیاهی در بین مناطق حریق و شاهدِ وجود دارد، ولی این اختلاف در منطقه‌ای که در سال 1385 آتش گرفت وجود ندارد. این موضوع نشان می‌دهد احیای پوشش گیاهی پس از یک دورة چهارساله ممکن خواهد بود. اکثر گونه‌های گندمی، نظیر Agropyron repens و Bromus tomentellus، در سالِ اولِ پس از آتش‌سوزی، به‌ترتیب، 90 و 80 درصد پایه‌‌های سوختة خود را احیا کردند، در حالی که گونه‌‌های بوته‌ای، نظیر Astragalus adscendens و Astragalus susianus، فقط قادر بودند، به‌ترتیب، 60 و 40 درصد پایه‌‌های سوختة خود را احیا کنند. همچنین، نتایج نشان داد در مناطقی که در سال‌های 1387 و 1388 آتش‌سوزی رخ داده دامْ گونه‌های مناطق حریق را به شکل معنی‌داری بیش از مناطق شاهد انتخاب کرد، در حالی که این اختلاف برای منطقه‌ای که بیش از 4 سال از آتش‌سوزی آن می‌گذرد معنی‌دار نبود. اگرچه بعد از یک دورة کوتاه، ترکیب و تنوع پوشش گیاهی به شرایط اولیة خود بازگشت و آتش به جایگزینی علفزار به جای یک بوته‌زار منجر شد و این موضوع باعث افزایش انتخاب دام و احتمالاً عملکرد آن در این منطقه شد، پیشنهاد دادن آتش، به عنوان ابزاری مدیریتی، باید در چارچوب مدیریت کلی مرتع قرار گیرد و استفادة صرف از آن، بدون مدیریت دام و مدیریت انسان در مراتع نیمه‌استپی، به شکست خواهد انجامید.

کلیدواژه‌ها

• آتش
• احیای اکوسیستم مرتعی
• ترکیب گیاهی
• تنوع گیاهی
• چرای تأخیری
• مقیاس‌بندیِ چندبُعدیِ غیرِ متریک

عنوان مقاله [English]

An investigation on detrimental effect and potential use of fire as a management tool for plant community composition in semi-steppe rangelands, Chaharmahal and Bakhtiari province

نویسنده [English]

• Pejman Tahmasbi

Assistant professor in Rangeland Ecology, Department of Range and Watershed Management, Faculty of Natural Resources and Earth Science, Shahrekord University

چکیده [English]

Fire is one of the most important ecological factors in semi-steppe rangelands directing plant community composition, diversity, structure and function of ecosystems. Our primary aim was to examine the effect of fire on plant community composition, diversity, plant species restoration and animal selectivity in semi-steppe rangeland in Karsanak region, Chaharmahal & Bakhtiari province in years 2005, 2008 and 2009. To do so, sampling was performed in burned and control areas using quadrates (2*2 m) installed along a 200 meter transect and plant cover, number of restored and grazed plant species estimated within them. There was a significant difference in plant community composition and diversity between the burdened and control areas in years 2008 and 2009. However, no significant difference was observed for year 2005. This may confirm that a four year period is needed to restore vegetation after fire. Most of graminoids species such as Agropron repense and Bromus tomentellus were restored by 90 and 80 percent respectively whereas, shrub species such as Astragalus adcendense and Astragalus susianus restored by 60 and 40 percent just one year after fire. The results also showed that animals selected burdened areas significantly more than controls in areas burned in 2008 and 2009, while the selectivity was the same for control and burned areas in 2005.

کلیدواژه‌ها [English]

• Fire
• Non-metric Multidimentional scaling
• Plant composition
• Plant diversity
• Random-systematic
• Rangeland rehabilitation