نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• احمد قنبری ¹
• رفعت زارع بیدکی ²
• افشین هنربخش ³
• وفا محمودی نژاد ⁴

¹ دانش‌آموخته، آبخیزداری دانشگاه شهرکرد، ایران.

² استادیار، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، ایران.

³ دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، ایران.

⁴ کارشناس ارشد اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری، ایران.

چکیده

بندهای اصلاحی پرهزینه‌ترین عملیات آبخیزداری است. این پژوهش با هدف ارزیابی کارآیی انفرادی بندهای اصلاحی در حوزه‌های مختلف استان چهارمحال و بختیاری انجام شده است. یازده معیار مؤثر در کارآیی  فردی بندها شامل؛ مکان‌یابی بند، پایداری بند، تثبیت طولی آبراهه، ضریب ذخیره رسوبات، عمود بودن تاج بند بر محور آبراهه، ابعاد سرریز، استحکام بند، آنکراژ، رعایت پروفیل عرضی آبراهه، تطابق مرکز سرریز با محور آبراهه و طول کفبند، انتخاب شد. اهمیت هر کدام از معیارها در کارایی بند با روش تحلیل سلسله مراتبی محاسبه شد. 41  بند سنگی ملاتی و توریسنگی که در سال‌های گذشته در قسمت‌های مختلف استان چهارمحال و بختیاری با ابعاد گوناگون ساخته شده بود انتخاب شدند و  هر کدام از این معیارها برای آن‌ها امتیازدهی شد. سپس با ضرب کردن وزن هر معیار در امتیازی که هر بند از آن معیار به دست آورد، فاصله کارآیی  هر بند از کارایی مورد انتظار، محاسبه شد. نتایج نشان داد از بین معیارها، معیار عمود بودن تاج بند بر محور آبراهه و تطابق مرکز سرریز با محور آبراهه به‌طور متوسط بیشترین و معیارهای تثبیت طولی آبراهه و انتخاب مناسب ابعاد سرریز کمترین امتیاز را به دست آوردند. همچنین معیار مکان‏یابی بند با وزن 214/0 بیشترین وزن و معیار طول کف‏بند با وزن 035/0 کمترین وزن را به خود اختصاص دادند. ارزیابی اقتصادی بند‌ها با مقایسه نمره نهایی کارایی آن‌ها با حجم مصالح مصرف شده، انجام گرفت. درنهایت نتایج  نشان داد بندهای کوچک با رعایت اصول اولیه طراحی، کارآیی و صرفه اقتصادی بیشتری از بندهای بزرگ داشته‎اند.

کلیدواژه‌ها

• آبخیزداری
• بند اصلاحی
• چهارمحال و بختیاری
• فرایند تحلیل سلسله‌ مراتبی

عنوان مقاله [English]

Assessment of the Individual efficiency of Gabion and Cement-Masonry Check Dams in some Basins of Chaharmahal-va-Bakhtiary Province

نویسندگان [English]

• Ahmad Ghanbari ¹
• Rafat Zare Bidaki ²
• Afshin Honarbakhsh ³
• Vafa Mahmoodinejad ⁴

¹ MSc. Graduate of Watershed Management and Expert in Natural Resources and Watershed Management of Chaharmahal-va-Bakhtiary Province, Shahrekord, I.R.IRAN.

² Assisstant Professor, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, Shahrekord University, I.R.IRAN.

³ Associate Professor, Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, Shahrekord University, I.R.IRAN.

⁴ Senior Expert of General Office of Natural Resources and Watershed Management, Chaharmahal-va-Bakhtiary Province Shahrekord, I.R.IRAN.

چکیده [English]

Check dam is the most costly watershed management practice. This research was an attempt to evaluate the effectiveness of individual check dams in different watersheds of Chaharmahal-va-Bakhtiari. 11 criteria impacting upon check dams’ individual efficiency were considered: check dam location, check dam stability, longitudinal profile fixing, check dam's coefficient of sediment storage, check dam's crest to be perpendicular to channel's axis, spillway dimensions, check dam strength, anchorage, check dams built according to channels' cross section, consistency of spillway center with stream alignment and apron length. The importance of each criterion for each check dam’s efficiency was measured using analytical hierarchy processes. 41 cement- masonry and gabion check dams constructed previously in different parts of the province were selected and were scored based on these criteria. Then by multiplying the weight of each criterion by the score each check dam received on that criterion, the distance of performance of each check dam from expected efficiency was computed. Results show that check dam's crest perpendicular to stream axis and consistency of spillway center with stream alignment averagely gained the highest score but longitudinal stream fixing and correct spillway dimensions gained the lowest score. And the location of check dams with the weight of 0.214 and apron length with the weight of 0.035 gained the highest and lowest weights, respectively. Economic assessment of check dams were done by comparing their final score in efficiency and the size of material used for that. It was revealed that small check dams constructed by consideration of designing principles showed more efficient and cost effective than huge check dams.

کلیدواژه‌ها [English]

• check dam
• Chaharmahal-va-Bakhtiari
• AHP
• Watershed management