نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه عینلو ¹
• علی سلاجقه ²
• آرش ملکیان ³
• محسن احدنژاد ⁴

¹ دانش آموختۀ کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران

² استاد دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران

³ دانشیار دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه تهران

⁴ دانشیار دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه زنجان

چکیده

توسعۀ شهری سبب گسترش سطوح نفوذناپذیر و متعاقب آن تغییر در هیدرولوژی شهری شده است. هدف از این تحقیق، بررسی اثر تغییر کاربری و توسعۀ شهری بر تغییرات دبی پیک رواناب در حوزۀ آبخیز شهری زنجان می­باشد. بدین منظور، تصاویر TM ماهوارۀ لندست و عکس­های هوایی سال­های 1334، 1379 و 1391 با استفاده از نرم افزار IDRISI Selva و سیستم اطلاعات جغرافیایی پردازش شده و نقشه­­های کاربری اراضی حاوی شش کاربری تهیه و روند تغییرات کاربری اراضی و توسعۀ شهری مشخص گردید. به منظور آنالیز رفتار هیدرولوژیکی و هیدرولیکی اثر سه دورۀ تغییر کاربری و توسعۀ شهری بر تغییرات دبی پیک رواناب، از مدل بارش رواناب SWMM استفاده گردید. پس از واسنجی مدل SWMM بر اساس وقایع بارش- رواناب مشاهداتی، نتایج واسنجی و صحت سنجی مدل، درستی و تطابق شبیه­سازی­­های مدل را تأیید کرد. نتایج روند تغییر کاربری و توسعۀ شهری حوزۀ آبخیز شهری زنجان نشان می­دهد محدوده­های شهری در سال 1391 نسبت به سال­های 1379 و 1334 به ترتیب با 59/22 و 88/923 درصد افزایش و در سال 1379 نسبت به سال 1334 با افزایش 06/543 درصدی همراه هستند. نتایج حاصل از مدل SWMM نشان می­دهد توسعۀ شهری و تغییر کاربری اراضی و تبدیل آن­ها به سطوح شهری سبب افزایش دبی پیک رواناب شده به­طوری که میانگین تغییرات دبی پیک جریان در سال 1391 نسبت به سال­های 1379 و 1334 به ترتیب افزایش 85/96 و 52/475 درصدی را نشان می­دهد و در سال 1379 نسبت به سال 1334، 288/194 درصد، افزایش در میانگین دبی پیک رواناب مشاهده می­شود.

کلیدواژه‌ها

• تغییر کاربری
• رواناب
• سطوح نفوذناپذیر
• آبخیز شهری زنجان
• مدل SWMM

عنوان مقاله [English]

Effect of land use change and urbanization on runoff peak discharge (Case Study: Zanjan City)

نویسندگان [English]

• Fatemeh Einloo ¹
• Ali Salajegheh ²
• Arash Malekian ³
• Mohsen Ahadnejad ⁴

چکیده [English]

Urbanization has led to development the impervious surfaces and subsequently changes in urban hydrology. The aim of this study is investigate the effect of land use change and urbanization on the changes of runoff peak discharge in Zanjan City Watershed, Iran. In order to, Landsat Thematic Mapper (TM) images and Aerial photos of 1956, 2000 and 2012 has been processed by using IDRISI Selva and Geographic Information System software and land use maps prepared in six land use class and the trend of land use changes and urbanization determined. To analysis the hydraulic and hydrology behavior of three periods of land use changes and urbanization on the changes of runoff peak discharge, Stormwater Management Model (SWMM) was used. After the SWMM model calibration based on observation rainfall-runoff events, the results of model calibration and verification, confirmed the accuracy of the model simulation. The results of land use change and urbanization trend of Zanjan City Watershed show that urban areas in 2012 compared to 2000 and 1956, respectively, has increase 22.59 and 923.88 percent and in 2000 compared to 1956 has been increased 543.06 percent. The results of SWMM model show that land use change and urban development has led to increase the runoff peak discharge, so that the average change in runoff peak discharge show that it increase in 2012 compared to 1956 and 2000, respectively, 96.85 and 475.52 percent and in 2000 compared to 1956, 194.288 percent increase in average of runoff peak discharge is observed.

کلیدواژه‌ها [English]

• land use change
• Runoff
• Impervious surfaces
• Zanjan City Watershed
• SWMM model