نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی نوروزی ¹
• ایمان حقیان ²
• اسماعیل شیدای کرکج ³

¹ دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، خراسان رضوی، ایران.

² استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، خراسان رضوی، ایران.

³ استادیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدۀ کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.

چکیده

مراتع به عنوان منبع تولید گوشت، ‌علوفه، آب و خاک نقش مهمی در اقتصاد کشور برخوردار است، ولی افزایش تعداد بهره­برداران و تعداد دام در مراتع توازن بین تولید و برداشت را از میان برده است. برای جلوگیری از روند صعودی تخریب مراتع اقدام به تهیه و اجرای طرح­های مرتع­داری شده است. در این تحقیق تأثیر اجرای طرح­های مرتعداری بر شاخص­های مختلف نظیر تنوع گیاهی، وضعیت، گرایش مرتع، تولید و درصد تاج پوشش گیاهی در پنج مرتع دارای طرح مرتعداری (تجرود، سنگل آباد، علی آباد، گرماب و دوچاهی) واقع در شهرستان تربت حیدریه مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور پس از اندازه­گیری شاخص­های مذکور در داخل طرح­های مرتع‌داری (تیمار) و سایت­های مجاور آن به عنوان شاهد با استفاده آزمون تی استیودنت داده­ها مورد آنالیز آماری قرار گرفتند. نتایج مقایسۀ میانگین­ درصد پوشش گیاهی نشان می­دهد درصد تاج پوشش گیاهی مناطق دارای طرح با میزان 64/51 درصد نسبت به منطقۀ فاقد طرح با میزان 5/47 درصد دارای تاج پوشش کل بیشتر معنی­دار در سطح پنج درصد هست. همچنین علی رغم بالا بودن عددی میزان تولید در منطقه دارای طرح (08/73 کیلوگرم بر هکتار) نسبت به منطقۀ فاقد طرح (99/67)، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. میانگین امتیاز نمره وضعیت برای منطقه داخل طرح (4/27) و خارج طرح (4/23) از لحاظ آماری با یکدیگر تفاوت معنی­دار ندارند. اجرای طرح مرتعداری در سه منطقه (تجرود، سنگل آباد و علی آباد) از مجموع پنج منطقه سبب تغییر گرایش مرتع از حالت منفی به ثابت شده است. همچنین اجرای طرح مرتعداری سبب افزایش معنی­دار شاخص­های ناهمگنی شانون-وینر و یکنواختی سیمپسون در داخل طرح نسبت به خارج شده است ولی اجرای طرح مرتعداری تغییر معنی­داری در شاخص غنای مارگالف نداشته است. در مجموع اجرای طرح­ها موجب بهبود شاخص­های سلامت مرتع گشته است. اگر چه برخی شاخص­های مورد مطالعه از لحاظ آماری افزایش معنی­داری نداشته است ولی از لحاظ عددی مقادیر بالایی را به خود اختصاص داده است. از بین شاخص­های تنوع، شاخص­های شانون-وینر و سیپمسون به عنوان حساسترین پارامترها مشخص شدند و در سایر مطالعات پایش پیشنهاد می­گردد استفاده گردند. به عنوان نتیجه­گیری کلی پیشنهاد می­شود طرح­ریزی و اجرا و نظارت طرح­های مرتعداری با دقت بالایی صورت گیرد تا شاهد افزایش کارایی این­گونه طرح­ها بود.

کلیدواژه‌ها

• طرح مرتعداری
• تنوع گیاهی
• وضعیت مرتع
• گرایش مرتع
• تولید علوفه
• تربت حیدریه

عنوان مقاله [English]

Rangeland management plans and rangeland health (Case Study: Rangelands of Torbat-e-Heydarieh)

نویسندگان [English]

• Ali Norouzi ¹
• iman haghiyan ²
• Esmaeil Sheidai Karkaj ³

¹ Msc graduated in rangeland management, University of Torbat heydarieh

² Assistant Professor, Department of Range & Watershed Management,University of Torbat Heydarieh , Iran

³ Assistant professor, Department of Range and Watershed Management, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Urmia University, Urmia.

چکیده [English]

Rangelands as a source of meat, forage, water and soil play a significant role in the country's economy, but the increase in the number of livestock and livestock in the rangelands has eliminated the balance between production and harvest. In this research, the effect of rangeland projects on various indices such as plant diversity, condition, rangeland trend, production and canopy cover percentage in five rangeland (Tajrud, Sangolabad, Ali Abad, Garmab and Dochahi) located in Torbat Heydarieh county has been investigated. For this purpose, after measuring the mentioned indices in the rangelands (treatment) and their adjacent sites as a control, statistical analysis were performed using t-test. The results of the comparison of the mean vegetation percentage indicate that the canopy cover percentage of the planted area with the rate of 51/64% is higher than the ungraded area with a rate of 47.5% with a significant canopy at 5%. Also, despite the high number of production in the area with a plot (73.08 kg / ha), compared to the area without design (67/99), this difference is not significant. The average score of the score for the area inside the project (27.4) and outside the plan (23.4) are not statistically significant with each other. The implementation of rangelands in three regions from all five regions has been proven to negatively affect rangeland tendency. Also, the implementation of the rangeland scheme has significantly increased the Shannon-Wiener heterogeneity indices and Simpson's uniformity in the design, rangeland has not changed significantly in the Margalaf richness index.

کلیدواژه‌ها [English]

• Range management
• plant diversity
• rangeland condition
• rangeland trend
• forage production
• Torbat Heydarieh